M. Y. Ayupova

O g ‘izning holatini nazorat qilish
D izartriyada og'izning holatini nazorat qilm aslik ixtiyoriy artik u lato r 
harakatlarning rivojlanishini qiyinlashtiradi. Dizartriyada, odatda, bolaning 
o g ‘zi ochiq, so'lak oqishi kuzatiladi.
•
Olib boriladigan ishlar 3 bosqichga bo'linadi.
Birinchi bosqich — lablar uchun m ashqlarda taktil sezgilarni bolaning 
O g‘zini passiv yopishi bilan birgalikda rivojlantirish. Asosiy diqqat bolaning 
o g ‘zini yopish sezgilariga qaratiladi, bola bu holatlarni oyna orqali k o 'rib
turadi.
Ikkinchi bosqich — passiv faol y o 'llar orqali og'izni yopish. O g'izni 
yopish aw al boshni pastga egish va og'izni ochish, boshni orqaga tashlash 
h o la tid a oson bajariladi. Ish n in g b o sh la n g 'ic h b o sq ich larid a u sh bu
osonlashtirilgan usullardan foydalangan holda am alga oshirish m um kin.
U chin chi bosqich — og'izni faol ochish va yopish m ashqlari so 'z 
ko'rsatm asi bo'yicha o'tkaziladi. M asalan, "O g'izni katta och", "L ablam i 
cho'chchaytir", "Lablami naycha shakliga keltir va aw algi holatiga qaytar".
O g'izning turli harakati tasvirlangan rasm larga qarab m ashqlarni baja­
rish. M ashqlar asta-sekin m urakkablashib boradi: boladan bo'shashtirilgan 
lablar orqali puflash, tebranish harakatlarini bajarish so'raladi.
Artikulatsion gim nastika
A rtikulatsion gim nastikani o 'tk azish d a taktil-p ro protsep tiv stim ulya- 
tsiya, statik-dinam ik sezgilarni rivojlantirish, aniq artikulatsion kines­
teziyalar m uhim ahamiyat kasb etadi.
Ishning dastlabki bosqichlarida saqlangan analizatorlardan (eshitish, 
k o 'rish , taktil) m ukam m al ravishda foydalanish orqali am alga oshiriladi. 
M a sh q la r k o 'z la rn i yopiq h o ld a b o la n in g d iq q a tin i p ro p ro ts e p tiv
s e z is h la r g a q a r a tis h o rq a li b a ja r ila d i. A r tik u la ts io n g im n a s tik a
dizartriyaning shakli va artikulatsion ap p aratn in g jaro hatlan ish darajasiga 
qarab differensiyalashtiriladi.
N u tq muskullari harakatini rivojlantirishdan a w a l yuzning m im ik 
m uskullari m ashqlaridan foydalaniladi. M aktabgacha yoshdan boshlab 
b o lad a m im ikaning ixtiyoriy va differensirlashgan harakatlari va o 'z
m im ikasi ustidan nazorat qilish rivojlantiriladi. B olaning so'zli k o 'rsa tm a
159

---

bo'yicha ko'zini ochish va yopishga, qoshlarini chimirish, lunjini shishirish, 
so'lagini yutish, og'zini ochish va yopishga o'rgatiladi.
Yuz va lab m uskullarining yetarlicha kuchini rivojlantirish u ch u n
to za ro'm olcha, naychadan foydalanib, maxsus qarshilik m ashqlaridan 
foydalaniladi. Bola naychani lablari bilan ushlab, k atta odam uni to rtib
olishga harakat qilsa ham ushlab turishi lozim.
Tilning artikulatsion gim nastikasi tilning u chini pastki tishlarning 
chetlarig a faol tegishin i tarb iy a la sh d an b o sh lan ad i. S o 'n g ra tiln in g
um um iy, kam differensirlangan harakatlari aw al passiv keyin passiv-faol 
va faol harakatlari rivojlantiriladi.
Tilning ildizi m uskullarini rivojlantirish ularni m axsus zond orqali til 
ildizini ta ’sirlash yo'li bilan reflektor ravishda qisqartirishdan boshlanadi. 
M ustahkam lash ixtiyoriy yo'talishdan foydalanib o'tkaziladi.
A rtikulatsion m otorikani rivojlantirish uzviy ravishda um um iy va 
maxsus m ashqlardan foydalanilgan holda olib boriladi. O 'yinlar artiku la­
tsion m otorikani xarakteri va nuqsonning darajasi, bolaning yoshini 
e ’tiborga olgan holda tanlaniladi.