M. Y. Ayupova

B o ‘g ‘inlab o ‘qish bosqichi
Bu bosqichda harflarni bilish va bo'g'indagi tovushlarning talaffuzi 
qiyinchiliksiz am alga oshadi.
O 'qish sur’ati bu bosqichda ham yetarli darajada. O 'qish tezligi keyingi 
bosqichda 2-sinflarga qaraganda 3,5 barobarsust. Buni esa o'qish usulining 
butunligi, sintetik o'qishning yo'qligi bilan tushuntirish m um kin. Bola 
so'zlarni b o 'g'inlarga bo 'lib o'qiydi, bo'g'in larni so'zga birlashtiradi va 
keyingina o'qiganlarni tushuna boshlaydi.
Bu bosqichda asosan so'zni oxirini o'qiganda m a’noni topish alohida 
o 'rin egallaydi. H ozirgina o'q ib chiqilgan so'zni qaytarib o'qishga harakat 
qilish xarakterli hisoblanadi. O 'qishda asosan uzun va qiyin bo'lgan so'zlar 
tez-tez qaytariladi. Buni so'zlam ing b o 'g 'in lab o 'q ish d a so 'zn i s u n ’iy 
tarzda bo'lingan hisoblanib, og'zaki nutqdagi m os so'zga o'xsham asligi 
bilan tushuntirish lozim . Shuning uchun ham so'zni m a’nosini darhol 
tushuna olm aydilar.
Shunday qilib, bola so'zni bir necha m arotaba takrorlash yo'li bilan 
o'qigan so'zni m a’nosini bilishga, uning og'zaki nutqda m a’lum b ir tanish 
so'z bilan m oslashtirishga harakat qiladi. G aplarni o'qishda so'znin g 
ta k ro rla n ish i y o 'q o tilg a n m a ’noli alo q an i q ay ta tik la sh g a in tilish
tushuniladi.
M atnni tushunish jarayoni vaqtinchalik o'qiganlarni ko'rib idrok qilish 
jarayoni orqali qoladi, idrok qilish jarayoniga t a ’sir ko'rsatm aydi.
Shunday qilib, bu bosqichda sintez qilishda qiyinchiliklar bo'ladi, 
so 'zlarg a, b o 'g 'in la rg a birlashtirish uzoq va qiyin stru k tu rali s o 'z n i 
o'qishda, gapdagi so 'zlar o'rtasidagi gram m atik aloqalarni o 'rn atish d a 
qiyinchiliklar qoladi.
392

---

Idrok qilishning butun usullari bo‘lgan bosqich
Bu bosqich o 'q ish n in g analitik va sintetik usullariga o 'tish hisoblanadi. 
Bu bosqichda so 'z la m in g m a ’nosini topish aham iyati rol o'ynaydi. Ilgari 
o'qilganlarini m a ’nosiga tayanib, keyinchalik ko 'ruv idroki y ordam id a 
te z va a n iq n a z o r a t q ila o lm a y d i. B o la te z - t e z s o 'z l a r n i , s o 'z
qo'shim chalarini alm ashtirib turadi va unda topib o'qish kuzatiladi. T opib 
o'qish natijasida bosm a harflarni o 'qishda k o 'p xatolar paydo bo'ladi. 
O 'qish xatolari tez regressiyaga olib keladi, aw algi o'qilganlam i to'g'rilash , 
aniqlash uchun qayta o 'q ilad i. Faqatgina gap ichida m a ’lum so'zlarni 
topishadi. Bu bosqichda gap ichida so'zlarni sintez qilish asosiy o 'rin
egallaydi. Bu bosqichda o 'q ish su r’ati oshadi.