M. Y. Ayupova

Yozma nutq kamchiliklarini bartaraf etishda olib boriladigan logopedik
ishlar metodikasi
O 'qish va yozuv buzilishlarining m exanizm i k o 'p jihatdan bir-biriga 
o'xshashdir, shuning u chun ularni bartaraf etish yuzasidan olib boriladigan 
logopedik-tuzatish ishlari m etodikasi ham o'xshash bo'ladi.
Fonematik disleksiya, artikulator-akustik disgrafiya va fonemalarning
buzilishi asosidagi disgrafiyani bartaraf etishda fonematik idrokni
(tovushlar differensiatsiyasini) rivojlantirish.
Tovushlar differensiatsiyasini aniqlash va m ustahkam lash b o'yicha 
olib boriladigan logopedik ishlar turli analizatorlarga (nutq eshituv, nutq 
harakat va ko'ruv) tayangan holda olib boriladi.
Tovushlarning bir-biridan farqlash ustida olib boriladigan ishning 
muvaffaqiyatli bo'lishi fonem atik analiz va sintezni rivojlantirish bilan 
cham barchas bog'liqdir.
A lm ash tirila d ig an to v u sh la rn i b ir-b irid a n fa rq lash u stid a olib 
boriladigan logopedik ishlar 2 bosqichni o 'z ichiga oladi:
Birinchi bosqich — tayyorgarlik (alm ashtirilayotgan h ar bir tovush 
ustida ishlash).
Ikkinchi bosqich — alm ashtirilayotgan tovushlarni eshitish va talaffuz 
jihatdan farqlash.
Birinchi davrda alm ashtirilayotgan h ar bir tovushning talaffuz va 
eshitish obrazining ketm a-ketligi aniqlanadi. Olib boriladigan ish rejalari 
quyidagilardan iborat: k o 'rish , eshitish, taktil idrok etish, kinestetik 
sezish orqali tovushlarni jarangdorligi va artikuiatsiyasini aniqlash; 
b o 'g 'in lard a tovushlarni ajratish; so 'zlard a tovushning o 'rn in i (boshida- 
o'rtasida-oxirida) aniqlash; tovushlarni so'zdagi ketm a-ketligini aniqlash 
(tovush sanoq b o 'y ic h a n ech an ch i o 'rin d a , qaysi tovu shd an keyin 
kelayapti, o 'zidan oldin qaysi tovush turibdi); gap, m atnlarda tovush 
o 'rn in i aniqlash.
Ikkinchi bosqichda alm ashtiriladigan tovushlarni talaffuz va eshitish 
jihatdan qiyoslash ishlari olib boriladi. Bunda ham olib boriladigan ish 
birinchi bosqichdagidek bo'lib, har bir tovush eshitish va talaffuz jihatdan 
aniqlanadi. Asosiy m aqsad ularni bir-biridan farqlashdir, shuning uch un
nutqiy materialga almashtirilayotgan tovushlar ishtirok etgan so'zlar tanlab 
olinadi.
Disgrafiyani bartaraf etishda yozuv mashqlari katta o 'rin tutadi.
404

---

A rtik u lato r-ak u stik disgrafiyani b a r ta r a f e tish d a a w a l to v u sh lar 
talaffuzidagi kam chiliklarni t o ‘g ‘rilash lozim dir. Ishning boshlang'ich 
davrida tovushlarni aytib takrorlam aslik tavsiya etiladi, chunki bu holatda 
yozuvda xatoliklarga yo‘l qo'yilishiga olib kelishi m um kin.
Disgrafiya va fonem atik disleksiyani b arta raf etishda tilning analiz va 
sintez to m o n in i rivojlantirish.
G a p d a so'zning soni, ketm a-ketligi va o 'rn in i aniqlash qobiliyatini 
quyidagi topshiriqlarni bajarish orqali shakllantirish m um kin:
1. Sujetli rasm lar asosida gap tuzish va gapdagi so 'zlar sonini aniqlash.
2. M a ’lum miqdordagi so 'zlar b o 'y ich a gap o'ylab topish.
3. S o 'z la r sonini ko'paytirib, gapni kengaytirish.
4. G a p d a so'zlar o'rnini aniqlash (ko'rsatilgan so 'z nechanchi o'rinda 
turibdi).
5. M a ’lum sondagi so 'z ishtirok etgan gaplarni m atn dan ajratish.
6. G a p d a nechta so'z bo'lsa, shuni ko'rsatuvchi sonni ko'rsatish.