M. Y. Ayupova

0 ‘qish va yozuvida kamchiligi bo'lgan bolalarni tekshirish
Y ozm a nutq n in g tekshirishdan asosiy m aqsad — o 'q ish va yozuv 
buzilishlarini m exanizm i, sim p tom atikasi, etiologiyasi ni aniqlashdir. 
Tekshirish jarayonida buzilish darajasi, xarakteri, buzilish turlari aniqlanadi 
ham da logopedik-tuzatish yo'llanm asi belgilanadi.
T ekshirish jara y o n id a bolaning k o 'rish qobiliyati, eshitish holati, 
m arkaziy nerv sistem asi, bilish faoliyatlari hisobga olinadi.
Tekshirish quyidagi asosiy tam oyillarni hisobga olgan holda o'tkaziladi: 
kom plekslilik tam o y ili, sistem alilik ta m o y ili, p ato g en e tik tam o y ili, 
faoliyati, shaxsiyati, rivojlanish tam oyili.
O 'qish va yozuv kamchiligiga ega bo'lgan bolalarni tekshirish sxemasi 
quyidagi bo'lim larn i o 'z ichiga oladi.
1. A nketaga oid m a’lum otlar va tibbiy-pedagogik hujjatlarni o'rganish.
2. A nam nez.
3. A rtikulatsion apparatning periferik b o 'lim in in g tuzilishi.
4. N u tq m otorikasi.
5. Eshitish qobiliyati.
6. T ovushlar talaffuzi holati.
7. F o nem atik analiz, sintez va ta sa w u r holati.
8. F on em atik idrok (tovushlarni farq qila olish).
9. L ug'at boyligi va nutqning gram m atik tuzilishi xususiyatlari.
10. N u tqn ing dinam ik tom oni xususiyatlari.
11. K o'rish qobiliyati: biologik ko'rish, k o'rish gnozis, m nezis, ko'rish 
analiz va sintezi, fazoviy tasaw urlar.
12. O 'qish jarayonining holati (b o 'g 'in i, so 'z , gap, turli ko'rinishdagi 
m atnlarni o'qish); o'qish tezligi va usullari (harflab, b o 'g 'in lab , so 'z- 
frazali o'qish).
13. Y ozuvning turli ko'rinishdagi holati (k o 'ch irib yozish, diktovka 
ostida yozish, bayon va insho yozish).
L ogopedik xulosada o'qish va yozuvdagi kam chiliklarni darajalari va 
turlari ham da uning og'zaki nutq bilan bog'liqligi ko'rsatiladi.
0 ‘qish va yozuv buzilishlarini oldini olish
O 'q is h va yozuv buzilishlarini oldini olish m aktabgacha yoshda
403

---

o'tkaziladi. Bu ishlar ayniqsa nutqida kamchiligi bo'lgan bolalar, ruhiy 
rivojlanishida to'xtalish bo'lgan, aqli zaif va boshqa anom al bolalar bilan 
o'ktazishni taqozo qiladi. B unda olib boriladigan asosiy ishlar fazoviy 
ko'rish funksiyasini, diqqat, xotira, analitik-sintetik faoliyat, til analiz- 
sintezini shakllantirish, nutqning leksik, gram m atik tom onini rivojlantirish 
va og'zaki nutq kam chiliklarini bartaraf etishdan iboratdir.