M. Y. Ayupova

Eshitish va nutq xotirasining qayta tiklanishi. 
Eshitish va nutq 
xotirasini qayta tiklash ko'rish orqali amalga oshiriladi.
Bem orning ko'z oldida rasm larning bir necha turlari ko'rsatiladi va 
bu rasmlarning nom lari avval bir necha m arotaba o'qiladi va yoziladi. 
Shunday qilib bem or nim a haqida eshitishini biladi. Shunday holatda 
akustik bilish jarayoni am alga oshiriladi.
L ogoped b e m o r e ’tib o rin i p re d m e tla rn i ta rtib h o ld a k o 'rsa tish
kerakligiga qaratm aydi. N utqda so 'zlar aniq m a ’no orqali bog'langan 
b o ia d i, shuning u chun, avval bem orga bir, so 'n g ra esa ikki va uch 
sem antik guruhlardan iborat rasm lar taklif etiladi: quyon, tarelka, stol, 
m iltiq, o 'rm o n , tulki, piyola, oshxona plitasi, pichoq, bodring, olm a, 
ovchi, buvi va h.k. so'zlardan iborat rasmlarni ko'rsatib, so'ng ra undan 
biror-bir situatsiya tuzish uchun mos keladigan predm etlarni ko'rsatib 
berish iltimos qilinadi.
Logoped bem or oldida rasmlarni ochib tashlam aydi, balki ularni 
taxloq holda uzatadi, bundan maqsad bem o r predm etlarning nom ini 
eshitgach, rasmlardagi predm etlarni topib, ularni boshqa tom onga qo'yishi 
kerak. Bu harakat b e m o r to m o n id a n qoidaga asosan bajariladigan 
y u m u s h la rn in g v a q tin c h a lik o rq a d a q o lin is h ig a b a rh a m b e ra d i. 
Keyinchalik logoped aw algi darsda o'tilgan talay so'zlarni qaytarishni 
tak lif etadi, bu esa rasm lar ishtirokisiz am alga oshirilishi kerak. Eslash 
qobiliyatini kuchaytirish m aqsadida logoped p red m etlarnin g nom ini 
bildiruvchi so'zlar, so'ngra predm etlarni harakati va sifati, so'ng ra telefon 
raqam laridan iborat sonlar yig'indisini beradi. Parallel ravishda eshitish 
qobiliyatiga xos b o ig a n 2, 3, 4 so 'z la rd a n tashkil to pg an ib o ralar 
yordam ida rasm lar keyinchalik esa sujetsiz rasm lar yordam ida diktant 
o'tkaziladi.
K o'rish qobiliyatini tiklash m aqsadida q a to r m ash qlar o 'tk az ish
m um kin, bu m ashqlar o 'z ichiga bir-biriga yaqin rasmlarni tahlil qilish, 
bir yoki ikki tom onlam a bir-biridan farq qiluvchi predm etlar (masalan, 
piyola, choynak, qand saqlagich shkaf, xolodilnik, divan, xo'roz va tovuq, 
olm axon, tulkilar, m ushuklar va quyonlar) bunday holatlarda biror-bir bir 
detaining yo'qligi yoki uning o'zgarishi predm et funksiyasining hamda 
uning m a’nosini va nim a uchun ishlatilishini o'zgartiradi. Bundan tashqari 
bemorlarga predm etlar yasash bo'yicha vazifalar beriladi, ularga atayin
276

---

qilingan xatolam i topish vazifasi yuklanadi (m asalan, xo'roz tojisi bilan, 
lekin dumsiz ifodalangan b o ‘lsa, quyon uzun quloqlarsiz ifodalangan bo'lsa, 
mushuk esa uzun quloqlar bilan ko'rsatilgan bo'lsa va h .k .). Bem or rasmni 
to 'la ravishda chizishi kerak bo'ladi, rasmdagi predm etni to 'la ravishda 
ifodalab berishi, predm etni yarim qismi yopig'liq turgan vaqtida uni tanib 
olishi kerak. Predm etning asosiy belgilarini og'zaki va yozm a ravishda 
bilishda ham da predm et haqida bayon yozishga alohida e ’tibor beriladi.
Y uqorida keltirilgan m isollar nutq xotirasida uchraydigan xatolarni 
b arta raf etish d a bunday afaziya form asida am n estik qiyinchiliklarni 
tugatish va verbal parafaziya sonini kam aytirishga olib keladi.
Tegishli so'zlarni topishdagi qiyinchiliklarni bartaraf etishda so'zlam ing 
m a ’nosini keng ay tirish , y a ’ni u larn in g m a ’nosini a n iq lash tirish va 
sistem alashtirish orqali erishiladi. Buning uchun aniq bir so 'z turli xil 
frazeologik коntekstlar orqali olib ishlatiladi, so'zlam ing k o 'p m a ’noligiga 
e ’tib o r beriladi (ruchka, kalit, m ashina). S inonim lar, a n to n im la r va 
om onim lar m a ’nosini aniqlash va bu so 'z la r yordam ida gaplarning turli 
variantlarini tuzishga katta e ’tib o r beriladi.