M. Y. Ayupova

Ikkinchi bosqich. 
Bu bosqichda b o 'g 'in la r tuzilishi bo 'y ich a bir-biriga 
yaqin, am m o talaffuzi jihatidan bir-biridan uzoq bo 'lgan so 'zlar ustida 
ish olib boriladi. M asalan: m aktab-paxta, bayroq-olm a, qoshiq-qovun, 
oyna-soat, shaxm at-daftar, kitob-pichoq.
Bu va keyingi bosqichlarda olib boriladigan ish pred m etli rasmlarga, 
yozm a ko'rinishlar, ko'chirish, ovoz bilan o'qish, nutqni akustik nazorat 
qilishni tarbiyalashga tayangan holda olib boriladi.
271

---

Uchinchi bosqich. 
Bu bosqichda b o ‘g ‘inlar tuzilishi b o'yicha bir- 
biriga yaqin, lekin birinchi tovushi bilan farq qiladigan so‘zlar ustida ish 
olib boriladi.
Masalan: kuz-tuz, rom -tom , sim -shim , lo m -to m , tish-qish, tush - 
qush, b ahor-nahor, nafas-qafas va hokazo. B em orga so‘z tanlash taklif 
etiladi. S o‘z tanlash predm etli rasm lar va ularning yozuv ko'rinishiga 
tayangan holda olib boriladi.
T o ‘rtinchi bosqich. 
Bu bosqichda talaffuz jih atd an bir-biriga yaqin, 
shuningdek, bir-biriga qarshi oppozitsion so 'z la r ustida ish olib boriladi. 
M asalan: soya-qoya, shahar-hashar, qalq on -talqo n, salom -kalom , zina- 
sina, tut-sut, paxta-taxta va hokazo.
Akustiko-gnostik afaziyada tovushlar differensiatsiyasidagi qiyinchilik 
nafaqat ularning jarangli va jarangsizlik belgilarida em as, balki boshqa 
belgilarda ham kuzatiladi. B em orlar sirg'aluvchi va shovqinli, yum shoq 
va qattiq, shuningdek, unlilarni akustik jih atd an bir-biriga yaqin bo'lg an 
tovushlarni bir-biriga alm ashtirib yuboradilar.
M ashqlarni m ustahkam lash uchun turli ko'rinishdagi topshiriqlardan 
foydalaniladi. Bular: so'zlarda, jum lalarda tushirib qoldirilgan harflarni 
kerakli harflar bilan to'ldirish, jum lalarda tushirib qoldirilgan so'zlarni 
topish, oppozitsion tovushli so 'zlar (soya-qoya, nafas-qafas, sim -shim ) 
bilan jum lalarni to'ldirish. Endi bu vazifalarni bajarishda rasm lardan 
em as, balki kerakli so'zlardan foydalaniladi. M asalan, m atnni quyidagi 
kerakli so'zlar bilan to'ldiring: tush-dush, sim — shim , kuz-tuz, pul-kul 
va hokazo.
N ihoyat, tovushlarning belgilariga k o 'ra akustik differensiatsiyani 
mustahkam lash, berilgan harflarga so'zlar tanlash orqali amalga oshiriladi. 
Bunda bem or aw al m atnlardan kerakli so 'zlarn i tanlab oladi, so'ng 
berilgan harfga so'zlarni terib chiqadi.
F o n em atik eshituvni tiklash ikki o ydan, bir, b ir yarim yilgacha 
cho'zilishi m um kin.
"Transkortikal" sensor afaziya deb, yuritiladigan kasallikda bem orlar 
so 'zlar m a’nosini tushunm agan holda ularni yaxshi takrorlaydilar, bu 
nuqsonni tugatish uchun so'zning b o 'g 'in strukturasini maxsus ishlash 
talab etiladi.
Ishning boshlang'ich bosqichida didaktik, leksik material tanlashga 
alohida e ’tibor beriladi. Ishni bir bo'g'inli so'zlardan boshlash, keyin 
k o 'p b o 'g 'in li so'zlarga o'tish zarur, albatta, rasm lar va ular yozuvlarga 
tayaniladi. A sta-sekin bem or so'zni global idrok etishga em as, balki 
bo'g'in larni his etishga, eshitib idrok etilgan b o 'g 'in n i ko'rsatish, urg'uli 
b o 'g 'in n i ajratishga o'rganadi. So'zning b o 'g 'in strukturasi anglashilgach, 
bir xil tovushli bo'g'inlari mavjud so'zlarga o 'tish m um kin: surm a, turm a, 
qilm a, solma, horm a, va h.k.
Logoped ikkinchi b o 'g 'in umumiyligiga b em o r diqqatini qaratadi va
272

---

u ularni anch a chastotali sifatida qabul qila boshlaydi. Shu b o ‘g‘inda 
kulcha, xum cha, olcha, bolg‘a kabi qofiyadosh aylanm a yo‘l bilan tovush, 
fonematik belgilarni ilg‘ab olishga o'rgatiladi. U nda nutqni idrok etishdagi 
akustik doimiyligi tiklanadi, so ‘zlar barq aro r m a’no kasb etadi.