M. Y. Ayupova

Q isqacha xulosa
1. 
O P F larni tiklash masalasi ham isha ularning buzilishi haqidagi 
tasaw urlarga asoslangan.
267

---

2. Lokalizatsionizm va antilokalizatsionizm ta ’m inotlari O P F larni 
reabilitatsiya qilish m asalasini negativ hal etgan.
3. Neyropsixologik yondashuv asosida XX asrning 40-yillarida O P F
larni tiklashning yangi y o ‘li — funksional tizim larni qayta qurish y o ‘li 
ishlab chiqildi.
4. O P F larni reabilitatsiya qilishning ilmiy asoslari quyidagilardir:
a) oliy psixik fu n k siy alar (O P F ) haqidagi ilm iy ta s a w u rla r; b)
funksional sistem alar haqidagi ta ’lim ot; d) O P F larning bosh m iyada 
sistemali va dinam ik lokallashuvi haqidagi ta ’lim ot; e) deffektga faktorli 
(omil jihatidan) yondashuv ta ’lim ot; f) O P F larning sistemali buzilishi 
haqidagi ta ’limot; g) deffektning sindrom analiz haqidagi t a ’limot.
5. F u n k sio n a l tiz im la rn i q ay ta q u rish bu psixik fu n k siy alarn i 
tiklashning asosiy yo‘li. Reabilitatsion ta ’lim esa bu uning asosiy m etodi.
6. Ayni vaqtda reabilitatsion am aliyotda psixofiziologik, psixologik 
va psixologo-pedagogik tam oyillarga tayanib ish k o ‘rilm oqda.
7. Reabilitatsion ta ’lim da qo ‘llanuvchi m etodlarning asosiy tasnifi — 
ularning buzilish m exanizm iga adekvat b o ‘lishi, aylanm a ta ’sir etishi, 
bilvositaligi, sistem aliligidan iborat.
8. Reabilitatsion ta ’lim da deffektni tuzatish va buzilgan funksiyalarni 
tiklash vazifasi qo ‘yiladi.
Reabilitatsion ta ’limning umumiy metodlari
Noverbal kommunikatsiyani tiklash metodlari
Afaziya haqidagi t a ’lim otning rivojlanishi jarayonida asosiy e ’tib or 
kasallar nutqining verbal tom onidagi buzilishlarga qaratilib, shu bilan 
birga olim lar afaziya bilan kasallanganlar nutqining noverbal jihatlarini 
e ’tibordan chetda qoldirm adilar. U lar afaziya bilan kasallanganlarning 
im o-ishoralari, m imika va pantom im ikalari, ekspressiv harakatlari (tana 
bosh harakatlari)ni o ‘rganib chiqishdi. Natijada quyidagilar m a’lum bo'ldi:
1. Afaziya tufayli kasal suhbatdoshining em otsional holatini payqashga 
qiynaladi.
2. Kasalning suhbatdosh em otsional holatini payqash qobiliyati ham
afaziya shakli, ham afaziya darajasiga bog'Iiq:
a) efferent m otor va dinam ik afaziyali kasallar payqashning intonatsion 
usulidan foydalanishni ixtiyor etadilar;
b) c h a p y a rim sh a rin in g c h a k k a q ism la ri z a ra rla n g a n k a sa lla r 
suhbatdosh emotsional holatini ko'proq mimik va nutqiy yo‘l bilan bilishga 
harakat qiladilar.
3. C hap yarim shar em otsiyalarni payqash jarayonida k o'proq m im ik 
va nutqiy kom ponentlar bilan bog‘liq bo'lsa, o 'n g yarim shar intonatsion 
jihatlar bilan bog'Iiq bo'ladi.
U shbu m a ’lum otlar asosida tadqiqotchilar b ir qancha tuzatuvchi-
268

---

reabilitatsion m etodlarni yaratishdi. A m aliyotda logopedlar to m o n id an
im o - is h o r a la r va m im ik a , p a n to m im ik a va in to n a ts iy a u m u m iy
re a b ilita tsio n m e to d la r sifatid a q o ‘llan ib k elin m o q d a. S h u n in g d e k , 
m usiqiy-intonatsion terapiya m etodi reabilitatsion ta ’lim da keng q o ‘llanib 
kelinadi.