M. Y. Ayupova

0 ‘qish, yozish va yozma nutqni tiklash, 
fonem atik eshitish nuqsonlarini 
tugatish bilan parallel am alga oshiriladi. Yozuv so'zlarni tovush tahlil va 
sintezi, yozm a fikrni tiklashdan aw al global optik o'qish va qoldiqli 
kinesteziyaga tayangan o 'q ish tiklanadi. O 'q ilayo tg an so 'zn i talaffuz 
qilishga urinish, uning b o 'g 'in strukturasini k o 'rib idrok etish, ko'chirish 
va p re d m e tn i y o zm a n o m lash n u q so n lilig in i an g lash , to v u sh larn i 
qorishtirish oqibatida so 'z m a’nosi o'zgarishini anglash analitik o'qish 
va keyinchalik yozuvni tiklash uchun zam in yaratadi. O 'qish va yozuvni 
tiklash tovush tarkibi turlicha bir va ikki b o 'g 'in li so'zlarni ko'chirish, 
ularda tushirib qoldirilgan oppozitsiyali tovushlarni yozish, 2—3 b o'g'in li 
so'z strukturasini asta-sekin o'zlashtirishdan boshlanadi.
A kustik-m nestik va optik-m nestik afaziyada (nutq faoliyatining
buzilishi) korreksion-pedagogik ishlar
Akustiko m nestik afaziya bilan og'rigan bem orlarda yuqori darajadagi 
m ehnat qilish qobiliyati bo'lib, em otsional tu rg 'u n lik va nutq davom ida 
deyarli m uhim bo'lm agan xatoliklarga yo'l qo'yilganda tez-tez depressiya 
holatlari kuzatiladi.
Korreksion-pedagogik reja tuzish jarayonida logoped shifokordan bem or 
miyasidagi dumboqchada afaziyaning mavjudligi yoki uning funksiyalarining 
buzilganligini aniqlashtiradi, bu faoliyat konstruktiv praksis m akonini ilmiy 
tadqiq qilish va hisoblash operatsiyalari va h.k. orqali belgilanadi.
N utqni xotirada saqlab qolish jarayonida uchraydigan xatoliklarni 
b artaraf etishda predm etni ko'rish tizim i, u haqidagi asosiy va alohida 
belgilarini qayta tiklash yoki bo'lm asa eshitish qobiliyatini asta-sekinlik 
bilan kengaytirish, so'z birikm alarini akustik holatlar orqali qabul qilish 
jarayonining buzilganligini bartaraf etishda, o'zin in g xususiyatlari bilan 
akustiko-gnostik afaziya chog 'id a ekspressiv agram atizm ga yaqinroq 
bo'lg an ekspressiv agram atizm ga barham berishdan iborat. Akustiko- 
m nestik afaziya bilan og'rigan bem orlarda nutq davom ida uchraydigan 
kam chiliklarni b a rta ra f etishda logoped u larn in g nutqdagi ibo ralar 
m ex an iz m n i, y a’ni p re d m e tn i tasvirlash v aq tid a so 'z la rn i tu rli xil 
kontekstlarga kiritish, yordam chi so'zlard an foydalanish bem orga turli 
hajm dagi eshitish va so'zlash im koniyatlarini yaratib berishi kerak.
Akustik va optik-m nestik jarayonni qayta tiklash davom ida yozma 
nutq muhim rol o'ynaydi. Bir yoki boshqa bir m nestik afaziya jarayonida 
harfni tovush orqali ifodalovchi so'zning tahliliy tarkibi saqlab qolinadi va 
bu holat eshitish qobiliyatida so'zlarning yozib olinishiga, bem orlarda ver­
bal parafaziyaga bo'lgan ehtiyojni, ularning og'zaki nutqdagi agrammatizmga 
xos bo'lgan va eshitish qobiliyatidagi so 'zlar yozib olingan bo'ladi.
275

---

Yozma nutqning saqlab qolinishi ichki nutqda iboralarni sintagm atik 
b o lin ish ig a olib keladi (sintagm a ikki yoki uch so ‘zdan iborat b o ia d i) 
m a’no jihatdan bir-biri bilan b o g iiq b o ia d i, odatda, ega bitta sintagm ada 
mavjud b o iib , kesim boshqa yoki birinchi sintagm aning bosh gapida, 
ikkinchi darajali gap b o lak lari esa ikkinchi sintagm ada joylashgan b o ia d i.
Bolalar o ‘rm onga q o ‘ziqorin tergani borishdi — gapning birinchi 
qism idagi so 'z la rn i sezilishi orqali b e m o r u n in g ikkinchi qism id a 
anglatilgan fikrni aw ald an bilib olishiga im koniyat yaratiladi.