M. Y. Ayupova

Afferent m otor afaziyani bartaraf etishda korreksion-pedagogik ishlar
Afferent m otor afaziya afaziyaning og‘ir shakllaridan hisoblanib, 
3—<
5-yillar davom ida m untazam olib borilgan logopedik ishlar orqaligina 
ijobiy natijalarga erishish m um kin.
A faziyaning bu shaklida nafaqat c h u q u r artik u ly ato r buzilishlar 
kuzatilibgina qolm ay, balki agrafiya, turli darajadagi og'irlikda aleksiya, 
impressiv agram atizm lar ham yaqqol ko'zga tashlanadi.
K o rrek sio n -p ed ag o g ik m ash g ‘u lo tla rn in g m aqsadi s o ‘zlash n in g
artikulatsion kinestetik bazasini tiklash, agrafiyani b artaraf etish, keng 
ko‘lamdagi og'zaki va yozm a bayon qilishning k o ‘nikm alarini vujudga 
keltirishdir. K orreksion-pedagogik m ashg‘ulotlarning asosiy vazifasi — 
kinestetik gnozis va praksisni b artaraf etishdir.
L ogopedik ishning an iq vazifalari va u su llarin i log o p ed n u tq
buzilishining og‘irlik darajasiga qarab aniqlaydi.
Yaqqol ko‘zga tashlanadigan afferent m otor afaziyani bartaraf etishning 
boshlang‘ich davrida korreksion-pedagogik ishlar quyidagi reja bo'yicha 
olib borildi:
1) nutqning talaffuz tom onini tiklash;
2) nutqning tushunishdagi buzilishini bartaraf etish;
3) o'qish va yozuvning analitik elem entini tiklash.
K a sa llik n in g o 'r ta o g 'i r d a ra ja sid a k o rre k sio n p ed a g o g ik ish
artikulatsion m alakalarini m ustahkam lash, literal parafaziyani bartaraf 
etish, ekspressiv nutqni rivojlantirish, m urakkab b o 'g 'in li so'zlam in g 
talaffuzidagi k am chiliklarni b a rta ra f etish , ekspressiv va im pressiv 
agram m atizm ham da so'zlarni yozishdagi paragrafiyalarni bartaraf etish.
Kasallikning yengil darajasida korreksion-pedagogik ish m urakkab 
b o'g'inli so'zlar talaffuzida artikulyator qiyinchiliklarini, agram m atizm
elem e n tlarin i b a rta ra f etish va kasallarni o 'q is h yoki ish joylariga 
qaytarishga tayyorlash.
Afaziyaning bu shaklida korreksion-pedagogik ish usullarini tanlash 
nutq orqali m uloqotning kodlaydigan paradigm atik bo'lim ining buzilish 
darajasiga bog'Iiq. Bu darajani neyropsixologik tekshirish orqali aniqlanadi. 
M asalan, impressiv agram m atizm ning ch u q u r k o'rinish ida nam oyon 
bo'lishi bosh miya quyi kismida kattagina jaro h a tla r borligidan dalolat 
beradi va natijada logoped o 'z ishida bosh miya quyi qismining vazifalariga 
suy ana olm aydi. A gar lo g o p ed o 'z ish in in g b u zilgan artik u ly a to r 
qiyinchiliklarini tiklashda so'z paydo qilish orqali em as, balki ko'rish va 
eshitish nazorati orqali boshlasa m aqsadga m uvofiq bo'ladi.
Kasallarda tiklanishning rezidual davrida o 'qish va yozish buzilishlari 
kuzatiladi. Shuning uchun bem orlarga tovushlarni eshitishga o'rgatish, 
m a’lum tovushlarni so'z boshida, o'rtasida va oxirida aniqlash, eshitish 
asosida harflar yoki so'zlarni yozdirish aham iyat kasb etadi. Bunday

---

ishlarni olib borm aslik b em o rlarda o ‘qish va yozishning tiklanishini 
kechiktiradi.
L ogoped bem orlar bilan ishlash jarayonida ularda aniq nutq em boli 
”na-na-na", "ti-ti", "ana", "mana" mavjud b o ‘lgandagina ko‘rish va eshitish 
im itatsiya usullaridan foydalanadi. Bu usullar ko'pin cha hiqildoq va ovoz 
b o y la m la rin in g ap raksiyasi h a m d a a rtik u la tsio n a p p a ra tn in g to ta l 
apraksiyasida qo'llaniladi. Ushbu usullarni qo'llash jarayo nida oyna, 
zo n d lar va boshqa logopedik asboblardan foydalanish tavsiya etilm aydi. 
C h u n k i b u lar bem o rn in g erkin h aro rat darajasini oshirib, u larn in g 
artikulatsion qiyinchiliklarni chuqurlashtiradi. Artikulatsion apraksiya ko'p 
hollarda oral (nutqsiz) apraksiya bilan kuzatiladi, bunda bem orlar puflay, 
tuflay olm aydilar, lozim b o 'lg a n d a tilini chiqarib k o 'rsata olm aydi, 
lunjlarini shishira olm aydilar. B unday hollarda u yoki bu tovushlar ustida 
ishlashdan avval bem orlarga til, lab, lunj, yum shoq tanglay harakatini 
oshiruvchi harakatlarni bajarish tak lif etiladi.
B em orlar 
u, o, i
kabi unli tovushlarni talaffuz qilishga harakat 
qilganlarida, yoki undosh tovushlarni talaffuz kilishda ovozsiz nafas 
chiqaradilar, yoki til, lab bilan noaniq bo'lgan tovushlar chiqaradilar. 
Logoped bem orlarni m a’nosiz artikulatsiyalardan ozod qilib o 'ynoqi va 
im itatsion m ashqlarga jalb qilish m aqsadida ulardan tish og'rigandagidek 
ingrashni, guyoki sovuq qotgan qo'llarga puflashni va shu kabi o'yin 
tarzidagi m ashqlarni bajarishni tak lif etadi. Bular o 'z o 'rn id a bem orlarga 
qandaydir m a’noga ega bo'lgan oral va artikulatsion harakatlarni bajarishga 
undaydi.
A rtikulatsion organlarda apraksiya turli darajada bo'lishi m um kin. 
Shuning uchun bem orlarda tovushlarni hosil qilish oson talaffuz etiladigan 
lab yoki til oldi tovushlaridan ish boshlash tavsiya etiladi. C hunki ishning 
boshlang'ich davrida literal parafaziya kuchli bo'ladi. M ashg'ulot bir- 
biriga k o n trast b o 'lg an a va u unli to vushlarni n u tq q a q o 'y ish d a n
boshlanadi. S o'ng