M. Y. Ayupova

Qobiqli dizartriyada 
bosh m iya q o b ig in in g o ‘choqli jaro h atlan ish i 
b ilan b o g i i q pato g en ezg a ega n u tq n in g m o to r k am ch ilik lar g u ru h i 
nam o yon b o ia d i.
Qobiqli dizartriyaning birinchi shakli bosh m iyaning oldingi m arkaziy 
egatchasining pastki b o iim in in g b ir to m o n la m a yoki ko‘p h ollarda ikki 
to m o n la m a jarohatlanishi bilan b o g iiq . B unday holatlarda artikulatsiya 
m ushaklarining markaziy parezi yuzaga keladi. Tilning ayrim m ushaklarini 
qobiqli parezi ju d a nozik alohida harakatlari hajm ining cheklanishiga 
olib keladi. Qobiqli dizartriyaning bu shaklida til oldi tovushlari talaffuzida 
kam chiliklar kuzatiladi. Qobiqli dizartriyani tashxisi uchun h ar b ir aniq 
h o la td a til oldi to v u sh larin in g za rarla n ish i va bu k a m c h ilik la rn in g
m exanizm larini aniqlashga yordam beruvchi nozik neyrolingvistik tahlilni 
am alga oshirish zarur.
Qobiqli dizartriyaning birinchi shaklida til oldi tovushlaridan birinchi 
navbatda kakum inal undoshlar, y a’ni til uchini yuqori tish lar to m o n
ko‘tarib va biroz egilgan holda talaffuz qilinadigan u nd oshlar 
(sh, j , r)
talaffuzida kam chiliklar kuzatiladi. D izartriyaning o g i r k o ‘rinishlarida 
bu tov ushlar m utlaqo yo‘q b o is a , yengil k o ‘rinishida talaffuz jaray o n id a 
tilni o ‘rta qism i yum shoq tanglay to m o n k o ‘tariladigan tovushlar 
(s, z, t,
d, ri)
bilan alm ashtiriladi.
Qobiqli dizartriyada apikal undoshlar, y a’ni talaffuz jaray o n id a til 
uchini yuqori tishlar va alveolalarga yaqinlashishi va tegib turishi bilan 
izohlanadigan tovushlar 
(I)
talaffuzida ham qiyinchiliklar kuzatiladi.
S h u n in g d e k , q o b iq li d iz a r triy a d a u n d o s h to v u s h la rn in g h o sil 
b o iish in in g kam chiliklari kuzatilishi m um kin.
Q obiqli dizartriyada m ushak to nusining ortishi xarakterli, ayniqsa, 
til uch i m ushaklari tonusining ortishi kuzatiladi. Bu esa nozik differensial 
harakatlarni cheklaydi.
Q obiqli dizartriyaning ikkinchi shakli kinestetik praksisni yetarli
151

---

emasligi bilan bog'Iiq. Bu esa bosh m iyaning dom inant yarimshari (odatda, 
chap yarimsharlar) qobig'ining pastki markaziy b o iim larin i bir tom o nlam a 
jaro-hatlanishida kuzatiladi.
Bunday hollarda shovqinli va affrikat undosh tovushlar talaffuzida 
kam chiliklar kuzatiladi. Artikulatsiya kam chiliklari turli xil va tu rg ‘un 
emasligi bilan xarakterlanadi. N utq jarayonida za ru r artikulatsiya holatini 
izlash nutq tem pini sekinlashtiradi va uyg‘unligida kam chiliklar keltirib 
chiqaradi.
Ayrim artikulatsiya holatlarini his etish va talaffuz etishda qiyinchiliklar 
kuzatiladi. Yuz gnozisini yetarli emasligi kuzatiladi.
Qobiqli dizartriyaning