М у с т а қ и л и ш мавзу

Биринчи авлод машиналари лампали машиналар бўлиб, уларнинг тезлиги секундига 10-20 минг амалдир. Бу гуруҳга тегишли машиналарининг хотира ҳажми жуда чегараланган бўлиб, киритишчиқариш қурилмаларининг имкониятлари чегараланган. Биринчи ЭҲМларни яратишда М.В. Келдиш, М.А. Лаврентьев, С.А. Лебедев каби буюк олимларнинг ҳиссаси жуда каттадир. Биринчи авлод машиналарига қуйидаги машиналарни мисол қилиб келтириш мумкин: М-2, М-20, МИНСК-1, МИНСК-12, МИНСК-14, БЕСМ-1, БЕСМ-2, УРАЛ-1. Биринчи авлод ЭҲМларидан фойдаланиш “очиқ” ҳолатда бўлиб, унга кўра ҳар бир дастурчи ЭҲМни ўзи бошқарар эди. Шунинг учун ҳам ЭҲМнинг фойдали иш вақти кўпроқ фойдаланувчининг 10 малакасига боғлиқ бўлиб қолган
Иккинчи авлод машиналари транзисторли ёки ярим ўтказгичли машиналар бўлиб, уларда киритиш-чиқариш қурилмаларининг имкониятлари, ички хотиранинг ҳажми оширилган ва дастурлаш системалари ривожланган. Бу авлод ЭҲМларида дастурлар асосан алгоритмик тилларда тузилиб, уларни тушуниш учун таржимачи дастурлар – трансляторлар яратилади. Бу дастурлаш жараёнини автоматлаштиришдаги муҳим қадамлардан бири бўлди. Бу даврга келиб дастурчилар учун “ёпиқ” ҳолат жорий этилди ва унга кўра энди дастурчилар ЭҲМ жойлашган хоналарга киритилмасдан, улар ўзларининг дастурларини “операторларга” топширар ва натижани кутиб турар эдилар. Бу ўз навбатида машинанинг фойдаланиш вақтини оширишга имкон берди. Биринчи авлод ЭҲМларида бир соатда битта дастурчи ишлаган бўлса, иккинчи авлодда бир соатда бир неча дастур машинага қўйилади, яъни ЭҲМнинг бекор туриб қолиш вақти камайтирилади.
Учинчи авлод машиналари интеграл схемаларда яратилган ЭҲМлар бўлиб, булар иккинчи авлод ЭҲМларидан қурилиши жиҳатидан катта фарқ қилади ва бой имкониятларга эга. Иккинчи авлод ЭҲМларида дастур йўли билан ҳал қилинадиган кўп масалалар учинчи авлод ЭҲМларида аппаратура ёрдамида амалга оширилади. Учинчи авлод машиналарини яратишдан қўйилган асосий мақсадлардан бири ЭҲМлар орасида дастурли мосликни ўрнатишдир. Маълумки, иккинчи авлод ЭҲМларида жуда кўп амалий стандарт амалий дастурлар тўплами ҳосил бўлади, аммо бир турли ЭҲМларда яратилган дастурни, бошқа турдаги ЭҲМга тўғридан – тўғри ўтказиб 11 бўлмас эди. Мана шу дастурий номуносиблик учинчи авлодга келиб ҳал қилинди. Учинчи авлодга тегишли бирор ЭҲМда яратилган деярли ўзгаришсиз шу авлодга тегишли бошқа ЭҲМларда ҳам қўлланиш имконига эга. Учинчи авлод ЭҲМларининг муҳим қулайликларидан яна бири, уларнинг мультидастурли ва вақт тақсимоти ҳолатида ишлаш имкониятларининг мавжудлигидир. Бу имкониятлар кучли операцион системаларнинг яратилиши билан амалга оширилади. ЭҲМ мультидастурли ҳолатда ишлаш жараёнида бир пайтда бир неча дастурни бажариш имкониятига эга, яъни ЭҲМ қурилмалари параллел ишлаш имкониятига эга. Бу билан вужудга келадиган хотирани ҳимоя қилиш ва динамик тақсимот муаммоларини ҳам ҳал қилинди.