M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

67-rasm. Yirik gulli magnoliya                                     Lola daraxti   
        (Magnolia grandiflora)                                 (Liriodendron tulipifera) 
 
Hozirgi  vaqtda  Toshkentdagi  parklarda  ham  lola  daraxti  o‘stirilmoqda. 
Uning ikki turi: Shimoliy Amerika turi (L.tulipifera) va Xitoy turi (L.chinensis) 
bor.  
Lola daraxtining buyi magnoliyaning bo‘yidan biroz balandroq, 40 mga 
etadi.  Barglari  yirik  va  uzun  bandli  bo‘lishi  bilan  magnoliyadan  farq  qiladi. 
Barglarining  tuzilishi  original  to‘rt  bo‘lakli  bo‘ladi.  Guli  yirik,  lolaga 
o‘xshaydi. Gulqo‘rg‘oni uch qavat, rangi ko‘kimtir-sariq. 

---

263 
 
Lola  daraxti  Amerikada  «oqterak»  deb  ataladi,  uning  oq  va  yumshoq 
yog‘ochidan har xil buyumlar yasaladi. 
Magnoliya  daraxtining  bizda  o‘sadigan  vakili  barglarini  to‘kadi,  o‘z 
vatanida ular doim yashildir. 
Magnoliyadoshlar oilasining vakillari tarkibida alkaloidlar, laktonlar, efir 
moylari kabi moddalar borligi aniqlangan. Efir moylari yoqimli bo‘lgani uchun 
atir-upa sanoatida ishlatiladi. Magnoliya bargidan tayyorlangan spirtli damlama 
tibbiyotda (gipotenzim modda sifatida) ishlatiladi. 
 
LAVRDOSHLAR OILASI – LAURACEAE 
 
Bu oilaga taxminan 2500-3000 tur, asosan daraxtsimon o‘simliklar kirib, 
ular  Janubiy  Amerika,  Janubi-SHarqiy  Osiyo  va  Avstraliyaning  tropik  va 
subtropik  o‘rmonlarida  tarqalgan.  Lavrdoshlarning  gullari  aktinomorf,  ikki 
jinsli  yoki  bir  jinsli,  ko‘pincha  uch  a’zoli  (kamforli  lavr,  avokado)  va  ba’zan 
ikki  a’zoli,  masalan  lavrda  bo‘ladi.  Gultojibarglari  erkin,  ikki  doirada 
joylashgan,  sariq  yoki  yashil  rangda  bo‘ladi.  Ginetsey  senokarp  tipda,  uchta 
meva bargchali, tugunchasi bir uyali, ustki. Mevasi rezavor meva yoki danakli 
meva. Gulining umumiy formulasi: *R
3+3
A
3+3+3+3
G
(3)
. 
Dolchin  daraxti  (Cinnamomum)  –  oilaning  asosiy  turkumlaridan  biri. 
Taxminan  100  turni  o‘z  ichiga  oladi.  O‘simliklar  asosan  Janubi-Sharqiy 
Osiyoda  keng  tarqalgan.  Kamforali  lavr  (C.camphora)  –  balandligi  50  m  ga 
yetadigan, diametri esa 2 m gacha boradigan baquvvat daraxtdir. Tarkibida 60-
65%  gacha  efir  moyi  tutib,  uning  asosiy  komponenti  tibbiyotda  ishlatiladigan 
kamfora hisoblanadi. Seylon dolchin daraxtining (C.zeylanicum) po‘stlog‘i esa 
bizga tanish bo‘lgan ziravor – dolchin sifatida ishlatiladi. 
Oilaning  Laurus  nobilis  turi  O‘rta  er  dengizi  va  Kichik  Osiyo 
mamlakatlarida  keng  tarqalgan  o‘simlik,  uning  barglari  tarkibida  efir  moyi 
saqlovchi idioblast hujayralari bo‘lib, u ham ovqatga o‘ziga xos xushbo‘y ta’m 

---

264 
 
beruvchi ziravor sifatida ishlatiladi (68-rasm). 
Mazkur  oilaning  yana  bir  e’tiborga  molik 
turlaridan  biri  bu  –  avokado  (Persea  gratissima) 
bo‘lib,  uning  Vatani  Markaziy  Amerika  sanaladi. 
Bu  doim  yashil  mevali  daraxtdir.  Avokadoning 
mevasi  noksimon  shakldagi  bir  urug‘li  rezavor 
meva, uning og‘irligi taxminan 150-200 g atrofida 
bo‘lib,  sariq  yashil  etdor  mevasining  tarkibida 
1,6% protein, 10-30% yog‘, V, E va D vitaminlari 
hamda ko‘p miqdorda karotinlar bo‘ladi. Avokado 
mevasi  boshqa  ko‘plab  mevalardan  o‘zining 
to‘yimliligi jihatidan 2-2,5 marta ustan turadi.