263
20.6.-rasmda LM egri chizig‘i gorizontal liniya bilan
belgilangan jahon foiz stavkasi r* ga teng bo‘lgan holatda aks
ettirilgan. Bu egri chiziqlar birgalikda almashinuv kursiga bog‘liq
bo‘lmagan daromad darajasini aniqlab beradi.
20.7. rasmda LM* egri chizig‘i qanday qilib vertikal liniya
ko‘rinishini olishi aks ettirilgan.
7-rasm. LM*egri chizig‘ining vertikal liniya ko‘rinishi
Y-e modeli almashinuv kursi darajasi
iqtisodiy siyosatga
qanday ta’sir etishini ko‘rsatadi.
Mandell-Fleming
modelini
tahlil
qilish
kichik
ochiq
iqtisodiyotda davlatning har qanday iqtisodiy siyosati natijasi qayd
qilingan va suzib yuruvchi valuta kursiga bog‘liq degan xulosaga
olib keladi. Masalan, suzib yuruvchi valuta kursi sharoitida
daromadga faqat pul- kredit siyosati ta’sir ko‘rsatadi. Ayni paytda
rag‘batlantiruvchi budjet-soliq siyosatining ta’siri,
valuta kursining
ko‘tarilishi sababli, nolga teng bo‘ladi. Qayd qilingan valuta kursi
sharoitida daromadga faqat budjet-soliq siyosati ta’sir ko‘rsatadi.
Bunday sharoitda pul-kredit siyosati daromadlarga deyarli ta’sir
ko‘rsatmaydi,
chunki
Markaziy
Bankning pul
taklifini
o‘zgartirishdan maqsadi almashinuv kursini belgilangan darajada
saqlab turishdan iborat bo‘ladi.
Bu o‘zgartirish ichki iqtisodiy siyosat maqsadlariga to‘g‘ri
kelish- kelmasligi e’tiborga olinmaydi.
264
20.3
Qayd etilgan valuta kursi sharoitida pul-kredit va
fiskal siyosat
Oldingi savolda ta’kidlaganimizdek
qayd qilingan valuta kursi
sharaoitida monetar siyosat ko‘proq ichki balans muammosi bilan
aloqador bo‘ladi. Keltirilgan fikrlarni izohlab berish uchun quyidagi
gepotetik misolni ko‘rib chiqamiz.
Mamlakatning barcha tijorat banklari va Markaziy bankni
barcha xorijiy aktivlar va passivlar to‘plangan yagona bank deb
tasavvur qilamiz. Pul taklifi esa naqd pul va depozitlardan iborat deb
qaraymiz. Bunday gepotetik bankning passivida pul taklifining
barcha komponentlari (odatda M
2
agregati),
aktivida esa bank
tizimining
sof
xorijiy
aktivlari
(aktivlar-passivlar,
ya’ni
xorijliklarning ularga bo‘lgan barcha talablari so‘ndirilgandan so‘ng
mamlakat ega bo‘ladigan aktivlar) va sof ichki aktivlar (yoki
hukumatga, firmalarga va uy xo‘jaliklariga sof ichki kreditlar)
jamlangan bo‘ladi.
Sof xorijiy aktivlar mamlakatning valuta zaxiralariga mos
keladi. Bunday holatda aktivlar va passivlarning tengligi shartini
M=R
es
+DS ko‘rinishida yozishimiz mumkin. Bu tenglik pul taklifi
(bank tizimining majburiyati) valuta rezervlari (sof xorijiy aktivlar)
va bank tizimining ichki kreditlari yig‘indisiga tengligini anglatadi.
Demak, pul taklifi ham ichki, ham tashqi omillarga bog‘liq .
Pul taklifining o‘zgarishini ΔM=ΔR
es
+ΔDS ko‘rinishida
tasvirlash mumkin. Bu yerda ΔR
es
to‘lov balansining taqchilligi yoki
ortiqchaligiga mos keladi.
Tashqi balansni tiklash, o‘z navbatida
valuta kursini saqlab turish zaruriyati xorijiy aktivlarni sotish va
sotib olishni talab qiladi. Bu esa valuta rezervlarining ko‘payishi
yoki kamayishini keltirib chiqaradi. Lekin, rezervlarni sotish
barobarida Markaziy Bank muomaladagi pulning bir qismini
chiqarib oladi. Rezervlarni sotib olish bilan
esa pul taklifi hajmini
ko‘paytiradi. Shunday qilib, qayd qilingan valuta kursi sharoitida M
endogen o‘zgaruvchi bo‘lib, to‘lov balansining yuzaga keladigan
taqchilligi yoki ortiqchaligiga (ya’ni almashinuv keursini pasaytirish
yoki ko‘tarish borasidagi harakatlarga) bog‘liq bo‘ladi. Bunday
sharoitda iqtisodiyotni rivojlantirish prognozlari tuzilayotganda
265
pulga talab iqtisodiy o‘sish va inflatsiyaning maqsadli (rejadagi)
ko‘rsatkich–laridan kelib chiqib aniqlanadi. Pul taklifi esa sof xorijiy
aktivlar va ichki kreditlar hajmiga bog‘langan holda aniqlanadi. Sof
xorijiy aktivlar to‘lov balansini tuzish
prognozlaridan kelib chiqib
aniqlanadi. Ichki kreditlar hajmi esa qoldiq prinsipida aniqlanadi
hamda hukumat va xususiy sektor o‘rtasida taqsimlanadi. Xususiy
sektorga ichki kreditlar miqdorini o‘zgartirish uchun pul-kredit
siyosatining uchala usuli ham qo‘llaniladi.
Markaziy Bank to‘lov balansining iqtisodiyotdagi pul taklifiga
ta’sirini valuta rezervlari o‘zgarishini sterillash
orqali neytrallash-
tirishi mumkin. Masalan, (to‘lov balansi taqchilligini yoki
almashinuv
kursi
pasayishini
bartaraf
qilish
maqsadlarida
foydalanilishi natijasida) rezervlar qisqarganida Markaziy Bank
ichki aktivlarni pul taklifi hajmi o‘zgarmasligini ta’minlaydigan
darajada ko‘paytirishi mumkin.
Ya’ni :
Do'stlaringiz bilan baham: 
