M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

M=↓R
es
 +↑DS 
Bunda u ochiq bozordagi operatsiyalar yoki pul-kredit 
siyosatining boshqa vositalaridan foydalanadi. 
Ammo sterillash imkoniyatlari cheklangan. Agar to‘lov 
balansining taqchilligi uzoq vaqt saqlanib qolsa, uni bartaraf qilishga 
intilish valuta rezervlarini tugab qolishiga olib kelishi mumkin. 
Bunday holatda, mamlakat, almashinuv kursining pasayish 
tendensiyasini bartaraf qilish hamda pulning xorijga oqib ketishini 
tugatish uchun yoki qayd etilgan kursdan voz kechishi, yoki pul 
massasining qisqarishiga yo‘l qo‘yib berishga majbur bo‘ladi. 
To‘lov balansining barqaror ijobiy qoldig‘i sharoitida rezervlar 
hajmi shunchalik ko‘p bo‘lishi mumkinki, ichki kredit nolga teng 
bo‘lib qoladi. Bu esa amalda mumkin bo‘lmagan holatdir (banklar 
ichki kreditlarni kamaytirmasligi, balki nobank sektoridan pul qarz 
olishi zarur bo‘ladi). 
Demak, hattoki sterillash ham pul masssasini to‘lov balansi 
ta’siridan himoya qila olmaydi. Bu esa pul-kredit siyosatining ichki 
balansga ta’sirini keskin cheklab qo‘yadi.Qayd qilingan valuta kursi 
sharoitida budjet-soliq siyosatining samaradorligi kapitalning 

---

266 
mobilligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq. Davlat xarajatlarining 
ko‘payishi foiz stavkasining o‘sishini keltirib chiqaradi (fond 
bozorida qarzga mablag‘ olib, davlat xususiy sektor foydalanadigan 
pul massasini kamaytiradi) . Bu esa o‘z navbatida xorijdan kapital 
oqib kelishini rag‘batlantiryapti. Kapitalning yuqori mobilligi 
sharoitida davlat xarajatlarining ko‘payishi bilan bog‘liq savdo 
balansi taqchilligi kapital harakati schyotining musbat (ijobiy) 
qoldig‘i bilan amalda qoplanadi. Markaziy Bank esa yuzaga kelgan 
almashinuv kursining o‘sish tendensiyasini bartaraf qilish uchun 
xorijiy valutani sotib olish va muomalaga milliy valutani ko‘p 
miqdorda chiqarishga, bu bilan esa pul taklifini oshirishga majbur 
bo‘ladi. Bu tadbir (davlat xarajatlarining o‘sishi bilan birgaldikda) 
daromadlarning kengayishi uchun qo‘shimcha rag‘bat yaratadi. 
Shunday qilib, qayd qilingan valuta kursi sharoitida budjet-soliq 
siyosati pul-kredit siyosatidan farqli ravishda daromad darajasiga, 
o‘z navbatida ichki muvozanatga muvaffaqiyatli ta’sir ko‘rsata oladi. 
Tasir darajasi kapitalning mobilligi o‘sishi bilan ortib boradi.