М. С.Қосимова, Ш. Ж. Эргашходжаева, А. Н. Самадов, И. Б. Шарипов. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. Ўқув қўлланма. – Т.: 2010, – 256бет

Истеъмолчи кредити
. Тижорат банклари тадбиркорлик учун фирмаларга, 
истеъмолчиларга товар сотиб олиш учун қарз беради. Бунинг натижасида 
истеъмолчи кредити пайдо бўлади. Масалан, АКШда банклар истеъмолчиларга 
кредит карточкалари беради, уларга нархи 2500 долларга қадар товарлар ҳарид 
этилади, ҳарид пули банклар ва магазинлар берган счѐтга қараб тўланади. 

---

179 
Бундай кредит ғоят имтиѐзли бўлади, унинг фоизи бошқача қарз фоизидан кам 
бўлади, хатто фоизсиз ҳам бўлиши мумкин. 
Истеъмолчи кредити аҳолининг истеъмол эҳтиѐжларини қонди-ришга 
мўлжалланган. У товар ва пул шаклида бўлиши мумкин. Хусу-сан, якка 
тартибда уй-жой қуриш мақсадларига бериладиган узоқ муддатли кредитлар – 
пул шаклидаги истеъмолчи кредитларидир. 
Давлат кредити
. Банклар давлатга ҳам қарз беради. Шу билан бирга ундан 
қарз ҳам олади. Бунда давлат кредити пайдо бўлади. Қарз ва унинг фоизи 
бюджет ҳисобидан қайтарилади. Давлат кредити шароитида қарз берувчилар 
камдан-кам ҳолларда банклар бўлади. Кўпинча бу вазифани аҳоли, фирма, 
корхона ва ташкилотлар бажаради. 
Давлат қарзни турли шаклда, аввало, давлат заѐмлари шаклида олади. Заѐм 
давлатнинг қарздорлик гувоҳномаси бўлиб, у қарзни вақти келганда қайтариб 
олиш ва фоиз тўлашни кафолатлайди. Заѐмларни марказий ва маҳаллий 
хокимиятлар чиқаради. Заѐмлар қарз ҳақи тўлаш жиҳатдан фоиз тўланадиган, 
ютуқ чиқадиган, ҳам ютуқ, ҳам фоиз бериладиган ва баъзан, фоизсиз ҳам 
бўлади. 
Кредит муносабатларида давлат фақат қарздор вазифасини ўтамай, қарз 
берувчи ролини ҳам бажаради. Давлат ўз маблағлари ҳисобига банкда қарз 
фондини ташкил этади, хазинадан қарз ҳам беради. Хазина қарзи давлат 
бюджетидан корхона, фирма ва ташкилотларга уларнинг молиявий санацияси 
учун сарфланади. Мазкур қарз ҳам маълум муддатга, қайтариб бериш ва фоиз 
тўлаш шарти билан берилади. Аммо фоиз ғоят имтиѐзли бўлади ва даромад 
олишни кўзламайди. Давлат ўз қарзидан воз кечиши ҳам мумкин. 
Ҳалқаро кредит
– бу ссуда капиталининг ҳалқаро миқѐсдаги ҳаракати 
бўлиб, бу ҳаракат товар ва валюта кўринишидаги маблағларни қайтариб 
беришлик, муддатлилик ва ҳақ тўлашлик асосида бериш билан боғлиқдир. 
Ҳалқаро кредит муносабатларида қатнашувчи субъектлар бўлиб, тижорат 
банклари, марказий банклар, давлат органлари, хукумат, йирик корпорациялар 
ҳамда ҳалқаро ва регионал молия-кредит ташкилотлари ҳисобланади. 
Ҳалқаро кредитнинг асосий шакллари сифатида фирмавий кредит, 
акцептли кредит, акцептли-рамбурсли кредитларни кўр-сатиш мумкин. 
Фирмавий кредит
– бу бир мамалакат фирмаси томонидан иккинчи 
мамлакатдаги фирмага берилган кредитдир. Унинг энг кенг тарқалган тури – бу 
экспортѐрнинг импортѐрга товарларни тўлов муддатини кечиктириш асосида 
сотишга асосланган кредитдир. 
Акцептли кредит
– бу йирик банклар томонидан тратталарни акцептлаш 
шаклида бериладиган кредитлар. Агар экспорт қилувчи импорт қилувчининг 
тўловга қобиллигига шубха қилса ѐки тўлов йиғиндисини тезда олишни 
хоҳласа, ушбу кредитдан фойдаланилади.