M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

VI ВОВ. TASVIRIY SAN’ATDA BADIIY IDROK
ld ro k deb, p red m et va hodisalarning ongda, ularning bevosita 
ta ’siri natijasida aks etishga aytiladi. A trof olam dagi narsa hodisalam j 
idrok qilishdan bilish boshlanadi. Bilishning ham m a boshqa shakllari
— esda olib qolish, tafakkur, tasavvur idrok obrazlari asosida kuriladi. 
Bolalar tasviriy faoliyati a tro f-m u h it, borliqni bilishga asoslanadi. 
Shuning u c h u n idrokning rivojlanishi m asalasi bolalarni rasm , loy, 
applikatsiya ishiga o ‘rgatish uslubiyatining asosiy m u am m olarid an
biri hisoblanadi.
Badiiy obrazning yaratilishi m azm u n n ing yorqin hissiy shaklda 
berilishiga asos b o ‘ladi. Shuning uch u n rassom ning hayotni idrok 
qilishi bilishga oid va em otsional to m o n larn i birlashtirish kerak. Bu 
m uam m o haqidagi qiziqarli fikrlami biz 0 ‘rta asr sharqning mutafakkir- 
ensiklopedisti Abu N asr al-Forobiyning «Saxovat shahri» risolasidan 
topishim iz m um kin. «Sezayotgan narsani aql kuchi vositasida bilish, 
xohish b o ‘lsa, shu vosita yordam ida yetilishayotgan harakat boshqa 
kuchning dalilidir va bu kuch aql, hissiyot, fikrlash, xulosa qilishni 
yaratadi. Lekin agar his qilinayotgan jism ni sezish vositasi orqali 
o ‘rganishni keltirib chiqarayotgan istak jism oniy va ruhiy t a ’sirning 
dalili b o ‘ladi».
A trofdagi borliqning rassom to m o n id an idrok qilinishi maxsus 
xususiyatlarga ega. O datda buyum ni idrok qilishda biz ko‘pincha shu 
narsa bilan tan ish ish d a ch ek lan am iz, ch u n k i biz u c h u n u n d an
foydalanish va k o ‘rsatm a olish asosiysi hisoblanadi. R assom esa 
predm etni tasviriy m aqsadda h argal idrok qilganida shakl, rang, fazoda 
joylashishini h ar to m o n lam a o ‘rganadi. M ashhur rassom K .F.Y uon, 
rassom idrokining o ‘ziga xos to m o n i shundaki, u diqqat bilan 
hayotdagi h am m a oddiy va oddiy b o ‘lmagan, ham m a ifodali va bir xil 
narsalarni k o ‘rib, belgilay olishi va o ‘z asarida aks ettirishi kerak,
74

---

degan edi. Bizni o ‘rab turgan buyum dunyosi uzoq evolyutsiya jarayoni, 
jamiyat va insonning ijtimoiy-tarixiy tajribasi jarayonida vujudga keldi. 
Predmetli fazoviy muhit bizning «ikkinchi tabiat» insondan tashqarida, 
o ‘zining butun m azm unini yo‘qotadi. Qadimgi Sharq mutafakkirlari, 
keyinchalik X V II—XIX asr faylasuflari ham , faqatgina inson ham m a 
narsalarning estetik va jism oniy o ic h o v id ir, deb ta ’kidlagan edi. 
Bolaning hayotida atrofdagi sharoitning m uhim ahamiyatga ega ekanligi 
haqida V.A.Suxomlinskiy ham ta ’kidlab o ‘tgan. M aktabgacha tarbiya 
y o s h id a g i b o la n in g e s te tik riv o jla n is h i b o s h q a r ila d ig a n va 
shakllantiriladiganjarayondir. A .N .L eonteva, A .O .Zaporojets, Е.А. 
Flyorina va maktabgacha tarbiya sohasidagi boshqa mutaxassislar ham
shu nuqtai nazarda turadilar.