M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Ibn Sino «Bilim kitobi»
Q ayerda idrok b o im a s a , o ‘sha yerda rohat ham , azob ham
b o im a y d i. D em ak, birinchidan, bizda ikki ko ‘rinishda b o ia d ig a n
idrok b o iis h kerak: birinchisi, tashqarida (yuzaga keladi), his- 
tuyg‘udek, ikkinchisi esa, ichkarida, tasaw u r va ong shaklida. Bolalar 
atrofdag i narsalarga ju d a t a ’sirch an b o ia d ila r , shun ing uch u n
m aktabgacha ta i im m uassasasining joylashishi, jihozlanishi katta 
aham iyatga ega.
«H ar bir inson o ‘zgarishlarga qodir, bolada esa bu ju d a kuchli. 
Bolalar hayotidan alohida lahzalam i eslatishning o ‘zi kifoya: ulam ing 
muhiti o ‘zgargan vaqtda, atrof-muhit ularda qanchalik katta iz qoldirishi 
ochiq k o ‘rinadi». (Jaloliddin Devoniy, «Siyaniy rukovodstva»),
'Tashqi passivlik natijasida tashqi olam bolaga faol ta ’sir qiladi. Ular 
narsalaming ahamiyati bilan tanishadilar, o ‘yinchoqlami ulaming shakli, 
rang. materialiga diqqatlarini qaratib, bir-biridan farqlaydilar. Yoshi ortgan 
sari ular qanday qilib jihozlami har xil qo‘yish mumkinligi va o ‘yinchoqlami 
joylashtirishni, xona devorlari qanday bezatilganligini farqlay oladilar. 
Sekin-asta boIalaro‘zlari mashg‘ulotga tayyorlanishda, ovqatlanish uchun 
stolni tayyorlash, bayramga guruh xonasini kuzatishda ishtirok eta 
boshlaydilar. U lar endi faqatgina ham m a narsadan foydalanmay, balki 
o‘zlari ham kerakli sharoitni yaratishga o‘iganadilar. Bolalaming bu faoliyati 
kattalaming doimiy yo‘naltirilgan yordami natijasida ularda go‘zallik va 
foyda haqida tasaw urlam ing shakllanishiga olib keladi, estetik his va
75

---

ijodga extiyojni tarbiyalaydi. Lekin bu jarayon muvaffaqiyatli rivojlanishi 
uchun bolani o ‘rab turgan butun m uhit o ‘ziga jalb qiladigan, chiroyli, 
yetarli b o iish i kerak. Pedagog esa bolalam i badiiy va maishiy-estetik 
tarbiyalash masalalarini yaxshi bilish va farqlashi kerak. Maishiy estetikani 
mutaxassislar buni qanday tushunadilar — bu go‘zallik va foyda qonunlari 
asosida tashkil etilgan, bizni o ‘rab turgan butun sharoit, o ‘zini tuta 
bilish, tashqi ko‘rinish, kiyimi, ya’ni bu bizga va atrofimizdagi odamlarga 
yaxshi kayfiyat b a g ish la y d ig a n , to ia q o n li ish 
va d am olishni 
ta ’minlaydigan harnm a narsa.
Estetika demak, chiroyli, ongli va qulay. Maishiy estetika maktabgacha 
ta iim muassasasida bu binoning badiiy jihozlanishi (pedagogik ta ’sir 
vositasi, estetik tarbiya vositasi) va kompleks arxitektorli badiiy masalalaming 
yechimi vositasi, maktabgacha ta iim muassasasining har xil bolaning 
jamoada badiiy rivojlanishi uchun sharoit yaratilishi kerak. Jihozlar (interyer) 
maktabgacha yoshdagi bolalar badiiy tarbiyasi masalalari bilan kelishilgan 
holda o ‘matiladi, shuningdek, zamonaviy dizayn talablariga ham rioya 
qilinadi (texnik estetika).
M ay don d a b o iis h bo lan i doim o xursand qilishi uchun, o ‘yinga 
qiziqtirishi turli xil faoliyatga tortishi, jism o n an sogio m lash tirish i 
uchun m aydonning jihozlanishi bir qator talablarga javob berishi kerak:
— arxitektorli badiiy va pedagogik;
-- barcha turdagi jihozlarning m iqdori;
— m aydonning ko‘kalam zorlashtirilishi;
— m aydonning, ayvonning, besetkaning badiiy bezatilishi.
M aktabgacha t a i im m uassasasining badiiy bezatilishi o ‘z-o"zicha
m uhim , lekin zam onaviy pedagogik m asalalam ing yechilishi aloqasi 
bilan bu m avzu yanada oydinlashadi, tarbiyaga kom pleks yondashuv 
«funktsional yondashuvga qaraganda katta tarbiyaviy effekt bilan 
t a ’m inlaydi» (Babanskiy Yu.K.).
Bolalar ijodi uchun idrokning bihsh tom oni katta ahamiyatga ega. 
Bola buyum yoki hodisaning nomini, tashqi ko‘rinishini (shakli, rangi 
kattahgi vab.) bilishi kerak, uning qaysi xususiyatlari 1-darajali, qaysilari
2-darajah ekanligini aniqlay olishlari kerak. Bu xususiyatlami bolalar har 
doim ham mustaqil ajrata olmaydilar. K o‘pincha u diqqatini yorqin 
ahamiyatli b oim ag an detallaiga qaratadi, natijada esa ob’ektning realligi 
buziladi.