M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Katta guruhlarda qurish-yasashga oigatishning metod va usullari.
K atta g u ru h lard a M .P.A gapovaning qurilish m ateriallaridan, 
o ‘yinchoqlar institutida ishlab chiqilgan № 2, 5, 6 to ‘plam laridan 
foydalanish m um kin. 0 ‘rgatishning asosiy m etodlari-inform atsion- 
retseptiv, te k sh irish evristik m e to d la r. B olalar n a m u n a orqali 
tasvirlaydilar, tarbiyachi tu sh un tirad i, sayrda m aqsadga qaratilgan
155

---

kuzatishlar olib borishadi. Tarbiyachi bu m etodlar yordamida bolalarda 
m ustaqillikni rivojlantiradi. S o ‘zlashuv usuli ham bolalarda faollik, 
m ustaqillikni o ‘stiradi. Tarbiyachi mavzu nom in i aytib n am u n an i 
ko ‘rsatadi (kem a).
Bolalar m odelni kuzatib topshiriqni bajaradilar. T arbiyachi esa 
o ldindan bir qancha d etallarni t o ‘playdi va ularni bolalar oldiga 
q o ‘yadi. T opshiriqni bajarayotganda tarbiyachi bolalarga savollar 
berib, bolalami mustaqil faoliyatga undaydi. Tarbiyachi bolalarga gapirib 
berishni o ‘rgatgandagina ular o ‘zlari o ‘ylaganlari b o ‘yicha qurilmalam i 
qurishlari m um kin. Q urilm alarni tahlil qilayotganda shuni k o ‘rsatib 
o ‘tish kerakki, bir p red m etn i turlicha qilib qurish m um kin.
Maktabga tayyorlov guruhlarda qurish-yasashga o ‘rgatishning
vazifalari. 
Tayyorlov guruhida bolalarga predm etning um um iy va 
individual x ususiyatlarini ajratishga o ‘rgatiladi. B olalar narsalar 
qismlarining proportsiyasini, simmetriyasini aniq chamalashga, narsalami 
chiroyli bezashni o ‘rganadilar. Bu yoshdagi bolalar oldindan ko‘rmokchi 
bo ‘]gan narsalarini tasavvur qilib, uning qanday tuzilishini gapirib bera 
olishlari kerak, buning uchu n qanday m aterialni tanlab, ishni qanday 
bajarishni bilishlari lozim. Tarbiyachi bolalarga kom pleks narsalam i 
jam o a b o ‘lib qurishni, guruh bilan qurishni o ‘rgatib boradi. Bolalar 
bundan tashqari, mavzuni aniqlab, kerakli materiallar tanlash. bir-birlari 
bilan maslahatlashib, birga fikrlab qurishni o ‘rganadilar. Tayyorlov guruh 
tarbiyalanuvchilari berilgan topshiriq bo ‘yicha, rasmlar orqali murakkab 
bo ‘lganturli narsalami yasaydilar. Qurish-yasash jarayonida predm etlar 
shakli orasida bog‘liqlikni o ‘rganish, ulam ing q o ‘llanilishi. alohida 
qismlaming katta-kichikligi, konstruksiyasini bolalar egallab boradilar.
Tayyorlov guruhida bolalam ing transport turlari bilan, binolarbilan 
tanishishlari katta ahamiyatga ega. Tarbiyachi mashg‘ulot o ‘tishdan aw al 
bolalami transportning turlari bilan tanishtiradi. Bundan tashqari, bolalar 
kem alam i turlari bilan ham tanishadilar: katta va kichik, yuk, harbiy, 
passajir kemalari. Tarbiyachi kemalam ing turlarini solishtirib, bolalarga 
tushuntiradi: tez yurar kemalar uzun, ingichga asosga ega, yuk kemasi — 
keng asosli, passajir kemasi harbiy kemaga qaraganda keng bo‘ladi. Birinchi 
mashg‘ulotda bolalar harbiy kema, keyingisida passajir kemasini yasaydilar. 
Shu sxema asosida «shahar transporti» mavzusida mashg‘ulot o ‘tkaziladi. 
Kuzatish paytida bolalaming shahar transportining turli-tumanligi haqida 
tasawuri rivojlanadi. Tarbiyachi transportning har bir turming nima uchun
156

---

q o ila n ilish i ta ’kidlab o ia d i. K eyinchalik bolalarda predm etning 
qoilanishiga ko‘ra konstruksiyasini ajratish, konstruksiyani va predmetning 
alohida qismlari katta-kichikligini aruqlash malakasi shakllanadi. Bu vazifani 
ko‘prik qurish jarayonida q o ila sh m umkin. 
Bolalar bir nechta 
konstruksiya bilan tanishadilar va quyidagi fikiga keladilar: qurilmalaming 
oicham i, ulaming qo‘lianilishi bo‘yicha aniqlanadi. Kemalar qatnaydigan 
keng va chuqur daryoga baland va keng ko‘prik quriladi. K o‘prikning 
tepa qismida transport va yoiovchilar uchun yoiaklar quriladi. Birinchi 
mashg‘ulotda tarbiyachi bolalarga yoiovchilar uchun va transport uchun 
ko‘prik qurishnitaklifqiladi. lkkinchi mashg‘ulotda bolalar ham yoiovchi, 
ham transport uchunum um iy ko‘prik quradilar. Uchinchi mashg‘ulotda 
esa bolalarni o ‘zlari mustaqil konstruksiya o ‘ylab, uni nim a uchun 
qoilanilishini tushuntirib beradilar. Tayyorlov guruhida bolalarda turli 
binolar haqida tushuncha boiadi: ko‘p qavatli bino, teatr, vokzal, ertak- 
uychalar. Pedagog asosan bolalar diqqatini fazoviy joylashtirish, 
quriimalarini fazoviyjoylashtirishga qaratadi. «Ko‘cha, shahar maydonlarini 
qurish» mavzusini o iish d a n aw al pedagog bolalam i shahar bo‘ylab 
ekskursiyaga olib boradi va bolalar diqqatini shahaming qurilishi va estetik 
tuzilishiga qaratadi. Mashg‘ulotda bolalami guruhchalarga boiib, har bir 
guruhga biror bir m aydon, ko‘chalar qurish topshiriladi. Bolalar turli 
binolami qurayotganlarida, ularda predmetning asosiy qismlarini va tanish 
b o ig a n geom etrik shakllarni ajratish m alakasi shakllanib boradi. 
Kinoteatrga ekskursiyadan so‘ng bolalar tomoshabinlar zali, foyega kirish 
qismi kub, prizma, yarimdoira shakliga ega ekanligini ko‘radilar va o ‘zlari 
kinoteatr qurganlarida shu narsalarga e iib o r beradilar. Tarbiyachi 
tomoshabinlar zali va foyening qurilish usulini ko‘rsatib beradi. Bolalar 
jamoa boiib, turli mavzularda narsalar quradilar (kchalar. temir yo‘llar, 
vokzal, hayvonot bogiari, kinoteatrlar va hokazo).