0 ‘rta guruhda rasm chizishga o ‘rgatishning mazmuni va vazi
falari.
Bu guruhda o'rgatishning vazifalari quyidagilar:
T o ‘g ‘ri to ‘rtburchakli va aylanasimon shakldagi predm etlarning
tasviri ularning tuzilishini, asosiy qismi va detallarini berishga o ‘r-
gatish.
Rangdan badiiy ifodalash vositasi sifatida foydalanishga o ‘r-
gatish.
Q og'oz m arkazida predm etni joylashtirishda kompozitsion
uquvni bilishni rivojlantirish.
103
Rasmni qalam va b o ‘yoq bilan b o ‘yashda texnik ko‘nikm alam i
mustahkamlash.
Bu guruhda bolalarga ritm ik joylashgan predm et qismlarining
tasviri (yuqorida, pastda, bir tom onda, boshqa tom onda) ham da bir
qancha proporsional joylashgan qismlarning tasviri o ‘rgatiladi. Bu
alohida qismlarni o ‘zaro solishtirish va tahlil qilish im konini beradi.
M asalan, Qorbobo va archa 2 tom onlam a joylashgan novdalari b i
fen. Bu guruhda tasviri qiyin b o ig a n obyektni, ya’ni odam ning
rasmini chizish mashg‘ulotlarga kiritiladi. Odam rasm ini chizish-
dan oldin bolalar soddaroq shakllam i, ya’ni qorbobo, nevolyashka,
matreshka, qo‘g ‘irchoqlam i chizishga o ‘rgatilgan edi.
K atta guruhda rasm chizishga o ‘rgatishning m azm uni va vazi
falari. Bu guruhda bolalarning tasviriy va yorqin obrazlam i yarat-
ish qobiliyatlarini o ‘stiruvchi turli usullardan foydalanib, chizishga
o'rgatiladi. Bunda quyidagi vazifalar bor:
Predm etning shaklini, uning belgilarini, hajmini va qismlari
ning joylashishini o ‘rgatishni davom ettirish.
Rasm da sodda harakatlarni tasvirlashga o ‘rgatish.
Rang qobiliyatlarini rivojlantirish va mustahkamlash.
Qalam bilan (shtrixlash usullari) va b o ‘yoqlar, m o ‘yqalam ha-
rakatlarining usullari bilan ishlashda texnik ko‘nikm alarni rivoj
lantirish.
Rangli b o ‘rlar, k o ‘m irlar, akvarel b o ‘yoq bilan chizish usullar
ini o'rgatish.
Bu yoshda bolalar rasm da bir xil predm etning o ‘xshash va farqli
tom onlarini tasvirlash va topishga o ‘rganadilar. M asalan, 2ta olm a
shakli va rangi bilan farqlanadi yoki lavlagi bilan turup, ular sabza-
votlar uchun um um iy b o ig a n dumaloq shaklda. Bu guruhda bola
lar yana asosiy spektr ranglari bilan tanishib, rasm da ularning chi
royli turlanishlarini keltirib chiqarishni o ‘rganadilar. Bolalar rangli
qalam lardan tashqari oddiy qora qalam bilan predm etning um um iy
belgilarini chizib olish uchu n foydalanadilar.
Bu guruhda tasvirlash qobiliyatiga va k o ‘nikm alarga o ‘rgatish
yakunlanadi. Bunda quyidagi asosiy vazifalar bor:
N aturadan va ta saw u r qilishdan predm etning xarakterli belgilari,
tuzilishi, hajm ining tasviriga o ‘rgatish.
Shakl va bo'yoqlarning boyligini tasvirlab berishga, yorqin ob-
razlar yaratishga o'rgatish.
104
K om pozitsion qobiliyatlam i rivojlantirish (predm etning hajmi
va shaklining xarakterini hisobga olib, predm etni qog‘ozda joy
lashtirish).
Rang qobiliyatlarini rivojlantirish (bir xil rangning turli otten-
kalarini bera olish qobiliyati).
Texnik ko‘nikm alam i rivojlantirish (bo‘yoqlam i boshqacharoq
b o ‘yoq olish uchun aralashtirish, predm et shakli b o ‘yicha qalam -
da shtrix o ‘tkazish).
Olti yoshli bolalarda analitik fikrlash qobiliyati yaxshi rivojlan-
gan b o ‘ladi. U lardan turga m ansub predm etlar belgisini ajrata ol-
ganliklari kabi, ularning bir predm etni boshqasidan ajratib turav-
chi individual xususiyatlarini ham tasvirlay oladilar. Bu esa ijodiy
tasaw u rn i rivojlantiradi.
0 ‘rta guruhda mazmunli rasm chizishga o ‘rgatislming mazmu-
ni va vazifalari. 0 ‘rta guruh bolalariga rasm m ashg‘ulotlari, aso
san, yil boshidan o'tkazila boshlanadi, sababi, kichik guruh bola
lariga qaraganda, u lar m a’lum m azm un asosida, lo ‘nda qilib rasm
ishlay olish qobiliyatiga egadirlar. Bolalarda rasm chizish m alaka-
sini rivojlantirish m aqsadida 2—3 predm etni ko‘rsatish m ashqlari
bilan boshlash maqsadga muvofiqdir. Rasm ishlash m azm uni quy-
idagilardir:
M azm uni jih atd an bir-biriga o ‘xshash 2—3 predm etli rasm
chizdirish.
Bir necha predm etlarning joylanishini belgilash.
Bola 4 yoshdan boshlab predm etlarning yonm a-yon joylani
shini, odam lam ing ko‘rinishini faqat old tom o nd an , hayvonlam ing
ko£rinishini faqat yon tom ondan b ir y o ‘lda chiza olish qobiliyatiga
egadirlar. M asalan, «Bolalamig qishki o ‘yinlari».
0 ‘rta guruhlarda rasm chizish orqali bolalarning og'zaki nut-
qini o ‘stirish bilan ularni o ‘rab turgan tevarak-atrof bilan ham ta
nishtirish maqsadga muvofiqdir. Bu yoshdagi bolalar uch u n quyi
dagi rasm larni tavsiya qilish mum kin:
«Qizcha uy atrofida o ‘ynayapti».
«Qish, bolalar qorbobo yasayaptilar».
«Bo‘g‘irsoq», «C hipor tovuq».
O 'rta guruhdagi bolalar rasm chizishni faqat bir yoiialishda
chizishlaridan tashqari, bir varaqni to ‘ldirib chizish malakalarini
ham rivojlantirib boradi. M a’lum narsani k o ‘rib, tasaw u r qilgaii
105
holda rasm chizadi, uning aqliy qobiliyati rivojlanadi, o ‘sib boradi.
H ar bir mashg‘ulot bolalarni aqliy va estetik ruhda tarbiyalashga,
jam oat ishlarini bajara olishiga asos bo‘ladi. N .K .K rupskayaning
fikricha, «Bolaga beriladigan ta ’lim -tarbiya m ehnatni sevishdan,
uni e ’zozlashdan boshlanadi». Bu mashg‘ulotlarni o ‘tkazish aso
san bolalarning kuzatuvchanligi asosida olib boriladi, shunda ular
ning og‘zaki nutqi, mustaqil fikrlay olishi, har xil mavzularda
rasm chiza olish ko‘nikm alari rivojlanadi. Bolalarda rasm chizish
ko‘nikmasi asosan og‘zaki nutq orqali amalga oshiriladi. M asalan,
bola bironta qiz, uy rasmlarini chizib, u haqda kichik ertak ham
to ‘qishi m um kin. M a’lum maqsadli rasm bolaga ko'rsatilayotganda
aniq maqsadga ega bo‘lishi kerak. Bola ko‘rsatilayotgan rasmni
aniq ko‘rib chiza oladi, lekin uning yon tom onini, ustini chizish
ni bilmasligi mum kin. Talabalarga ishlangan rasmlar nam unasidan
ko‘rsatib, quyidagilarga alohida e ’tibor berishlarini eslatish kerak.
M asalan, predm etlarning proporsional, sim m etrik joylashganli-
gi uylar, daraxtlar, samolyotning parvoz qilayotganini chizdirish
orqali bolalarda tahlil-sintez usulidan foydalanish muhimdir.
Yuqorida qayd qilinganidek, quyidagilarga aham iyat berish
kerak:
* mavzuning m azm uni aniq bo‘lishiga;
* obyektlar orasidagi bog‘lanishga;
* m a ’lum maqsadga yo'naltirilgan mavzu b o ‘lishiga e ’tibor be
rish kerak.
Bu yoshdagi bolalarga rangli qog‘ozlar berilib, m aqsad aytiladi.
M asalan, bola k o ‘k rangda — o'tlarning, havo rangda — suvning,
sariq rangda — qum ning ko‘rinishini tasvirlay oladi, yoxud «Baliq
lar suzyapti», «Jo‘jalar o ‘t ustida o ‘ynayaptilar» kabi. Bolalarning
aqliy qobiliyatlarini tekshirish m aqsadida tarbiyachi bir predm et
yoki jism ni k o ‘rsatib, uning varaq ustida joylashishini so‘roqlar
bergan holda, suhbat orqali aniq maqsad asosida rasm chizdirish
kerak. Bunda albatta, tarbiyachining bilimdonligi katta m ahorat ta
lab qiladi. Bolalarning bir yarim yilda chizgan rasmlari o ‘lchovlari
asosan bir xil. N .P.Sakulinaning tajribasi shuni ko‘rsatdiki, bola
chizgan rasm larini past va balandligini ko'rsatish va farqini tush-
untirish lozimdir. T o ‘rt yoshli bolalarda rasm chizish ko‘nikm alari
o ‘sib boradi, u lar kattalar chizgan rasmlarni tom osha qilgan holda
taqlid qilib, rasm chizishga urina boshlaydilar. X oh ota-ona, xoh
106
tarbiyachi bola tom onidan chizilgan rasm larni bola oldida bahola-
shi kerak. Bolalar o ‘rtoqlarining chizgan rasm larini yaxshi, yom on-
ligi va xatolarini ko‘rsatishlari kerak.
Bunda quyidagi vazifalar bor:
Bir-biriga m azm unan b o g iiq 2—3 ta predm etni tasvirlashga
o ‘rgatish.
K om pozitsion qobiliyatlarni o ‘stirish (1 ta chiziqda bir nechta
predm etni yonm a-yon joylashtirish yoki b u tu n varaqda osmon va
yem i chizish).
Bolalarga beriladigan mavzular qiyin emas: uy, uyning yoni-
da daraxt o ‘syapti, skameyka turibdi; uy yoki daraxt yonida qiz-
cha sayr qilib yuribdi, o ‘tloqda jo ‘jalar sayr qilishyapti; o ‘t, gullar,
quyosh n u r sochyapti. Bu rasmlarda m azm unli rivojlanishni bola
lar ko‘rsatishmaydi. Bolalar 2—3 predm etni yonm a-yon chizishadi,
ular orasida hech qanday harakat bo gianm ag an.
K atta guruhda m azm unli rasm chizishga o ‘rgatishning m azm u
ni va vazifalari. Bola besh yoshdan boshlab m a iu m mavzudagi
rasmlarni chiza olish qobiliyatiga ega b o ia d i. U tevarak-atrofni
o ‘zgarishlarini ta saw u r qila oladi va chizishga harakat qiladi. Bu
yoshdagi bolalarga quyidagi mavzudagi rasm lar chizish tavsiya.qi
linadi:
«Bolalarning qishki o ‘yinlari».
«Bog‘chada senga nim alar qiziqarli, shularni chiz».
«M en onam ga guldasta sovg‘a qilyapman».
«Quruvchilar yangi uy quryaptilar».
«Ona bolani bog‘chaga olib ketyapti».
«Bolalar qorbobo yasayaptilar».
K atta guruhdagi bolalar badiiy asarlardan olingan taassurotlari
asosida va ertak m azm unini tushungan holda quyidagi mavzuda
rasm chiza oladilar. «Ikki ochko‘z ayiqcha», «Ayyor tulki va kul-
rang b o ‘ri», «Mushuk, xo‘roz va tulki» va boshqalar. Bu chizdi-
rilgan rasm lar aniq va aniq masalada b o iish ig a aham iyat berish
kerak. M asalan, «14-yanvar — Vatan him oyachilari kuni», «8-mart
— onalar bayrami», «21-m art — N avro‘z bayrami». K atta guruh
da o ‘tkaziladigan rasm m ashg‘ulotlari qiziqarli, savollarga javob ol
gan holda, asarda qatnashayotgan h ar b ir personajga tavsif bergan
holda ranglarni tanlay olish va varaqqa joylashtirish vazifalarini
belgilash kerak. Bolalar tom onidan ishlanayotgan har bir rasmda
107
predm etlarning hajmi, o ‘lchovlarini cham alash bilan birga, uzoq-
yaqin, oldinm a-ketin, ustm a-ust, ketm a-ket joylash mumkinligini
tushuntirish kerak. Bu yoshdagi bolalar, ayniqsa, ertak m ultfilm -
lam i tom osha qilishni yaxshi ko‘rganliklari sababli shu mavzudagi
rasm lar chizishni yaxshi ko‘radilar. N .P.Sakulinaning fikricha, bola
rasm chizishni varaqning eng chetidan boshlab chizish bilan birga,
predm etlarning joylashishini ko'rsatishi kerak va b o ‘yoqlarni tanlay
olishi ham m uhim ahamiyatga egadir. Bolani rasm m ashg‘ulotiga
tayyorlash uchun unga kerakli rasm anjonjlarini hozirlagan hol
da, bironta kuy eshittirib, akvarel b o ‘yoq berib, m a’lum mavzu va
maqsad asosida rasm chizish ishini boshlash lozim.
5—6 yoshli bolalarning m azm unli rasmlarining m azm uni ancha
boy b o ‘ladi. Bunda bolalar faqat predm etlarni chizishmaydi, balki
predm etlarning atrofidagi sharoitni ham tasvirlaydi.
Bunda quyidagi vazifalar bor:
Obyektlar orasidagi o ‘zaro m azm unan bog‘liqlikni tasvirlash
ga o ‘rgatish.
K om pozitsion qobiliyatlarni rivojlantirish (bunda qog‘ozda go-
rizontal chiziqni belgilab chizish).
Rang qobiliyatlarini rivojlantirish.
Bu yoshdagi bolalarda har bir mavzuning m azm uni oldindan
to ‘g‘ri aniqlangan b o ‘lishi kerak. Ularga m asalan, «Bayram» m a-
vzusini berish kerakmas, chunki bola yo mavzuga aloqador b o ‘l-
magan narsani chizishi yoki o ‘zining im koniyatiga to ‘g‘ri kel-
maydigan, kuchi yetmaydigan masalani qo‘yishi mum kin.
Do'stlaringiz bilan baham: |