M s h. N u r m a t o V a, s h. T. H a s a n o V a rasm, buyum yasash va tasviriy faoliyatga

Dekorativ  rasm  chizish.  Dekorativ  rasm  chizish  tasviriy  faoli­
yatning  boshqa  turlari  kabi  bolada  estetik  tuyg‘uni  rivojlantiradi. 
Bolalarni  xalq  amaliy  san’ati  nam unalari  bilan  tanishtirishda  ta r­
biyachi  ularda  vatanparvarlik  ruhini  shu  san’at  asarlarini  yarata- 
yotgan  odam larning  m ehnatiga hurm at  kabi  tuyg'ularni  tarbiyalash 
kerak.
Dekorativ  rasm  chizish  quyidagi  um um iy  vazifalarni  o ‘z  ichi­
ga  oladi.
Bolalarda naqshning turlicha shakllari bilan bog‘liq holda kom - 
pozitsion  hisni  shakllantirish.
Rang  qobiliyatlarini  rivojlantirish.
Xalq  amaliy  san’atining  turlarini,  usullarini  farqlashga  va  ular­
ning  alohida  elem entlaridan  bolalarning  o ‘z  ijodida  foydalanishga 
o ‘rgatish.
Qalam  va  m o‘yqalam  bilan  chizishning  texnik  ko‘nikm alarini 
mustahkamlash.
Bolalarni  dekorativ  rasm  chizishga  o ‘rgatishda  tarbiyachi  ular­
da  naqsh  kom ponentlarining  o ‘zaro  bog‘liqligini,  rangini,  kom - 
pozitsiyasini  shakl  elem entini  ko'rishga  o ‘rgatadi.  Dgkorativ  rasm 
chizishda  rang  qobiliyatming  rivojlanishi  asosiy  masala  b o ‘lib  h i­
soblanadi.
Bir yoshdan  uch  yoshgacha b o ‘lgan  bolalar guruhida  rasm  chi­
zish  malakasining  hosil  b o ‘lishi  va  rivojlanishi.  M aktabgacha  tar­
biya  muassasalarida  rasm  chizishga  o ‘rgatish  2  yoshdan  boshlana- 
di.  Bu  davr  bolalarni  tasviriy  faoliyatga  tayyorlash  davri  hisobla­
nadi.  Bu  davrda  bolalar  qalamni  ushlash  va  qog‘oz  ustida  yuri- 
tishga  o ‘rganadi.  Lekin  bu jarayonda  rivojlanmaydi,  bola  qalamni 
to ‘g‘ri ushlashni bilmaydi,  tarbiyachi  asta-sekin uni  qalamni  to ‘g‘ri 
ushlashga  odatlantiradi,  bunda  bolani  bajarayotganligi  emas,  bal­
ki  qalam ning  harakati,  uning  uchi  bilan  qog‘oz  betiga  taqillatishi 
qiziqtiradi.  Qalam  bilan  to ‘g‘ri  turli  xil  shtrixlar,  nuqtalar  chiza-

---

di, 
qog‘oz betida turli  harakatlar qiladi,  keyin  sodda chiziqlar asta- 
tek in  
murakkablashadi.  Bu  vaqtda  bola  qog‘oz  ustiga  tushirilgan 
turli  xil 
izlarni  ko‘rib,  xursand  b o ‘ladi.  Shuning  uchun  bu  davr 
«Ala-buji»  davr  deyiladi.  Bu  davr bolada tasviriy  faoliyatini  vujud- 
ga 
keltirishga ta ’sir ko‘rsatadi.  Bu guruhda m aktabgacha ta ’lim -tar- 
biya 
dasturi  guruhli  m ashg‘ulotlarni  talab  qilm asa-da,  agar bolalar 
xohlashsa,  ularni  stol  atrofiga  o ‘tirg‘izib,  rasm  chizdirishga  im kon 
yaratish  mumkin.
1.  Ilk yoshdagi  bolalar guruhlarida bolalarga bir yarim  yoshdan 
boshlab  qalam   berish  m um kin.  Lekin  bolalar  qilayotgan  harakati- 
ning tasviriy m a ’nosiga  1  kichik guruhdan boshlab tushuncha bosh- 
lanadi.
1.  Kichik guruh  (2  yoshdan  3  yoshgacha).
2.  Bu  davrga  kelib,  nutqi  o ‘sadi,  ta saw u r  doirasi  kengayadi, 
m ateriallar  bilan  m ustaqil  harakat  qilishi  faollashadi.  Bu  guruhda 
tarbiyachi  bolalarni  qilayotgan  harakatlarini  kuzatishga  o'rgatadi. 
Chizayotgan  turli  chiziqlar  bilan  predm etlarning  turlarini  bilish­
ga,  ularni  ayrim  narsalarga  o ‘xshatishga  o ‘rgatadi.  Bolalarga  savol­
lar bilan  m urojaat  qiladi,  sen  nim ani  chizding,  deb  bolaning  chiz­
gan  ishini  qaysi  predm etga  o ‘xshashligini  aniqlaydigan  ko‘plab 
savollar  beradi.  Bolaning  harakati  ixtiyorsiz  bo ‘ladi.  H am m a  bola­
lar  b ir  vaqtda  o ‘z  harakati  natijasida  hosil  b o ‘lgan  ishida  predm et 
o ‘rtasidagi  o‘xshashlikni  aniqlay  olmaydi,  bu  xususiyatning  o ‘sishi 
o‘z-o ‘zidan  nutqining  rivojlanishiga  sabab  b o ‘ladi.  U lar  tarbiya­
chi  k o ‘rsatgan  ishlarida  oddiy  predm et  va  hodisalarni  tasvir  eta­
di.  M asalan,  yomg‘ir  yog‘yapti,  qor  yog‘yapti,  barglar  uchyapti, 
daryoda  suv  oqm oqda  kabi.
3 -y ild a  asta-sekin  b o lalard a  ranglarga  qiziqish  ortadi.  U lar 
turli  ranglardan  foydalanib,  uni  p red m e tg a  o ‘xshatadi.  M asa­
lan,  u n c h a   k atta  b o ‘lm agan  qog‘oz  betiga  qizil  b o ‘yo qd a  b o ‘- 
lib,  «m en  gul  soldim »  deydi.  Bu  g u ru h d a  tarbiyachi  b o la la r­
ga  p redm etn ing  qaysidir  b ir  qism ini  chizib,  tu g atish larn i  ta k ­
lif qiladi.  M asalan,  sharga  ip,  bayroqchaga  tay o q ch an i  va  qizil, 
yashil,  k o ‘k,  sariq rang larni bilishga va foydalanishga o ‘rgatiladi. 
«Q uyosh»,  «K o‘m -k o ‘k  o ‘tlar»,  «G ullar»  kabi.  B olalar  dastlab 
qalam   bilan  chizishadi,  3—4  m ash g ‘u lo td an   keyin  b o ‘yoqdan 
foydalanib  b o ‘yaydi,  u n d a n   foydalanishni  o 'rg atilad i.  B olalar­
ga  quyidagi  m avzularda  b o ‘yoqlar  b ilan   rasm   chizdirish   m um -
99

---

kin.  M asalan,  «D araxtlardan  barglar  to ‘kilyapti,  «U yda  ch iro q - 
lar  yoqildi».
Yilning  2-yarmiga  tarbiyachi  bolalam i  predm etning  oddiy  tas- 
viriga o ‘rgatadi. Tarbiyachi shar chizadi,  koptok chizadi, bolalar esa 
y o i  chizadi.  Yilning  2-yarmiga borib,  bolalar bilan  mashg‘ulot uy- 
ushtirilib,  ular m o‘yqalam  qo ‘yib-olish,  q o ‘g‘irchoqning  k o ‘ylagini 
yoki  dastro'm olcha va  qo‘lqopni  dog‘lar bilan  bezashga  o ‘rgatiladi. 
Bu  yoshdagi  bolalarni  tasvirlashga  o ‘rgatishda  tarbiyachi  turli  xil 
usullardan  foydalanadi.
Sifatli  o ‘rgatish  uchun  usullardan  biri,  passiv  harakatlar  usu­
li,  ya’ni  bola  o ‘zi  mustaqil  harakat  qiladi.  Tarbiyachi  bola  q o iig a  
qalam   berib,  chizish  harakatlarini  bajartiradi  yoki  o ‘yin  o ‘tkazadi. 
Bolalar  qo‘1  harakatining  koordinatsiyasini  rivojlantirib  borib, 
tarbiyachi  qog‘oz  betida  bir  xildagi  ritm ik  harakatlarni  bajaradi, 
o ‘ngga-chapga  keyin  asta-sekin  murakkab  harakatlarni  bajarishga 
o ‘rgatadi.  M asalan,  ip  o‘ram i  yoki  tutun  chiqyapti  va boshqalar.
Tarbiyachining  badiiy  so‘zdan  foydalanishi,  bolalarga  tas- 
virlanayotgan  narsaning  obrazli  ta saw u r  etishga  yordam   beradi. 
M asalan,  quyosh  to ‘g‘risida  shunday  she’r  va  ashulalardan  foy­
dalanish  usuli  m uhim   usullardan  hisoblanadi.  1-kichik  guruh­
da  tarbiyachi  bolalar  bilan  ham jihatlik  kejig  qoilaniladi.  Tarbi­
yachi  katta  qog‘oz  betida  archani  chizadi,  bolalar  esa  chiroqlar 
yoqadi  (m o ‘yqalamni  qog‘ozga  tikka  qo‘yish  usuli  bilan).  B un­
day m ashg‘ulotlam i  tarbiyachi  5—6  ta bolalar guruhi  bilan  uyusht- 
irishi  m um kin.  2,5  yoshdagi  bolalar  bilan  tip   m ashg'ulotlar  uy- 
ushtirish  m um kin.  M asalan,  bolalarga  rasmlar  berib,  u n d a  n im a­
lar  tasvirlanganligini  aytib  berish  kabi  o ‘yinlar  o ‘tkazish  m um kin. 
M asalan,  quyosh,  bayroqcha,  gullar  tasvirlangan  b o iish i  m um kin. 
Bolalar  ularni  aytib  beradi,  qiynalgan  bolaga  tarbiyachi  yordam  
beradi.  Tarbiyachi bolalar ishini  tahlil  qilib ularning ishlarining xil- 
ma-xilligi va predm et bilan  tasvir o ‘rtasidagi  o'xshashlikni  ko‘rsatib 
beradi.