|
M ashg‘ulot davomida tarbiyachining ko‘rsatmalari va
tushunchalari
Tarbiyachining ko‘rsatm alari b archa ko‘rgazmali usullarni o ‘z
ichiga oladi ham da o ‘zi m ustaqil o ‘rgatish usuli sifatida xizmat
qiladi. Bu bolalarning yoshi va topishm oqlariga bogMiqdir. K i
chik yoshdagi bog‘cha bolalari uchun og‘zaki ko‘rsatm alar kam
dan kam beriladi. Bolalarning tasviriy m alakalari yetarli bo'lm ay,
sezgi analizatorining ishtirokisiz tarbiyachining ko'rsatm asini Ins
91
hunm aydilar (ko'rish, eshitish, q o ‘l, ta ’m bilish sezgilari). Agar
da bolalar m ustahkam k o ‘nikm aga ega bo'lsalar, tarbiyachi k o ‘r-
gazm ani k o ‘rsatmasiz tushuntirishi m um kin. 5—6 yoshli bolalar
uchun bir so‘zning o ‘zi xotiradagi chizish usuli haqidagi tasav-
vurni eslashga yordam beradi. Tarbiyachining k o ‘rsatm alari butun
guruh bolalariga va alohida bolalarga qaratilgan b o ‘lishi m u m
kin. Butun gum h uchun beriladigan ko‘rsatm alar m ashg‘ulotning
boshida beriladi. U lar qisqa, lo ‘nda, tushunarli b o ‘lishi kerak.
0 ‘rta va katta guruhlarda tarbiyachi bolalar topshiriqlarini q an
day o ‘zlashtirganliklarini bilish uchun biror boladan topshiriqning
ketm a-ketligini va qaysi usullardan foydalanib bajarish kerakli
gini so ‘raydi. Bunday qayta so ‘rash yaxshi tushunishlariga yor
dam beradi.
Kichik guruhda tushuntirib, ko‘rsatgandan so‘ng, tarbiyachi
yana ishni nim adan boshlash kerakligini qayta esga soladi. K atta
guruhda esa bolalarga: nim ani chizishini yoki yasashini, asosiysi
nim adan iborat, predm etlam i qanday joylashtirish kerakligi haqi
da o ‘ylashni taklif qiladi. Bolalar ishga kirishgandan so ‘ng, tarb i
yachi har bir bolaga ko‘rsatm a berishga kirishm asdan, balki ishga
kirisha olm ayotgan bolalarga nim a narsa tushunarli b o ‘lm aganini
so'rashi lozim , bunday bolalarga qaytadan vazifa tushuntiriladi
va ko‘rsatm a beriladi. H am m a bolalarga ham ko‘rsatm a berish
zarur emas. K o ‘rsatm a ikkilanuvchan, uyatchan, o ‘ziga ishon-
maydigan bolalarga kerakdir. Yuzaga keladigan qiyinchiliklarni
tarbiyachi har doim ham oldindan aytib berishi kerak emas. B a’zi
b ir bolalar o ‘zi m ustaqil bajarishiga tarbiyachining k o ‘zi yetsa, u
holda tarbiyachi koVrsatma berishdan bosh tortishi ham m um kin
emas. Asosiysi, tasviriy faoliyatda bola qiyinchilikka duch kelib,
uni yechishga y o i topa olishi kerak. K o‘rsatm a shakllari h am
m a bolalar uchun har xil bo'lishi kerak. Ayrim bolalarga m aq-
tovli to n bilan ko‘rsatm a berilsa, o ‘ziga ishongan bolalarga esa
ko‘proq talab q o ‘yiladi. T arbiyachining ko‘rsatm alari to ‘g‘ridan
to ‘g ‘ri, buyruq shaklida b o ‘lishi kerak emas. U bolani o ‘ylashga,
fikrlashga undashi kerak. Bola qilgan xatoni ko‘rsatish bilan b ir
ga, tasvirning m a’nisi o ‘zgarayotganiga diqqatni qaratish lozim.
M asalan, «Q izchaning ko‘ylagi xuddi g‘ijimga o ‘xshaydi» (yax
shi b o ‘yalm agan), «D araxtlar yiqilib ketayotganga o ‘xshaydi»
(yaxshi joylashtirilm agan), «Bu odam biram katta, shu bois uyga
92
kira olm ayapti». Shu bilan birga, xatoni qanday qilib to 'g 'rilash
kerakligini aytib berm aslik lozim. Bolaning o ‘zi fikr yuritsin.
K o ‘rsatm a yoqim li tovush bilan berilishi bolalarning qiziqishi-
ni orttiradi. Individual k o ‘rsatm alar boshqa bolalarning diqqati
ni jalb qilmasligi u ch u n p astroq tovush bilan beriladi. M ashg‘ulot
davom ida qachon k o ‘rsatm a beriladi? Q achonki, ko‘pchilik b o la
lar xatoga y o ‘l qo‘ysalar va tarbiyachi barcha bolalarning diqqati
ni o ‘ziga jalb qiladi va qaytadan tushuntiradi. Bunday m ashg‘ulot
davom ida beriladigan k o ‘rsatm alarni kam roq berish kerak, negaki
u ijodiy faoliyatini buzadi.
0 ‘yinli o ‘rg atish usullari. Tasviriy faoliyatda o ‘yin m o m en tlari-
dan foydalanish k o ‘rgazm ali am aliy o ‘rgatish usuliga kiradi. Bola
qan ch a kichik b o ‘lsa, o ‘yin uning tarbiyasida shuncha k atta o ‘rin
tu tad i. 0 ‘yin usullari q o ‘yilgan m asalaga nisbatan bolalarning ish-
ga diqqatini yaxshi jalb qiladi va xayol bilan tafakkurning ishini
yengillashtiradi. O lyin usullari kichik guruh uch u n birinchi m ar-
ta E.A. F lerin a to m o n id an tashkil qilingan, keyinchalik A.A. V ol
kova, T .G . K azakova to m o n id an davom ettirilib, T .G .K azakova
to m o n id an kichik bog‘cha bolalari uchun h ar bir m ashg'ulotni
o ‘yin obrazi bilan bolaga katta bir sistem a ishlab chiqildi.
K ichik yoshdagi bolalar uchun o ‘yin m ashqlaridan rasm ch i
zishda keng foydalaniladi. M aqsad bolalarning oddiy chiziqli
shakllam i chizishga o ‘rgatish ham da q o ‘l harakatlarini rivojlanti-
rishdir. Bolalar tarbiyachining ortidan q o ‘llari bilan havoda, so ‘ng
qog‘ozda turli chiziqlarni chizadilar. Tarbiyachi: «Bolakay yo‘lda
chopib ketyapti», «Buvijon» va hokazo, degan iboralar bilan tu-
shuncha hosil qiladi. Obraz bilan harakatning birlashuvi bola to
m onidan chiziqlarni va sodda shakllarni tasviriy malakasiga ega
b o ‘lishni ancha tezlatadi.
K ichik guruhda predm etlarni tasvirlashda ham o ‘yin usullari-
dan foydalaniladi. M asalan, q o ‘g ‘irchoq m ehm onga keladi va b o
lalar unga n o z-u n e ’m atlar yasaydilar, non, pirog, pechenye va
hokazo. Bunday ish m obaynida bolalar sharni yassilashga u rin a-
dilar.
0 ‘rta guruhda bolalar ayiqni yum shoq o ‘yinchog‘iga qarab
chizishlari kerak. S hunda qiziqarli o ‘yin o ‘tkazish u ch u n , ayiq-
cha eshikni taqillatadi, so ‘ng bolalar bilan salom lashib, bolalar-
dan uning rasmini chizib berishlarini iltim os qiladi. M ashg‘ulot
93
yakunida u rasm larni baholashda qatnashadi va yaxshi rasm larni
o ‘zi tanlaydi.
6
yoshli bolalar bilan ham tasviriy faoliyat davom ida o ‘tkaziladi.
Lekin kichik guruhga qaraganda bu o'yinlar ancha kamayadi.
M asalan, sayrda bolalar o ‘zlarinig «fotoapparatlari» bilan atrofni
rasmga oladilar: daraxtlar, qushlar, hayvonlarva hokazo. Bog‘chaga
kelib, o ‘zlari olgan «rasmlarni proyavka qiladilar va chiqaradi-
lar», ya’ni ko‘rganlarini qog‘ozga tushiradilar. Tarbiyaclii o'yindan
foydalanganida butun m ashg‘ulotni o ‘yinga aylantirib yubormas-
ligi kerak. Chunki bu bolalarning diqqatini topshiriqni bajarish-
dan tortib, ko‘nikma, malakalarga ega b o iis h tizimigacha buzishi
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
