M s h. N u r m a t o V a, s h. T. H a s a n o V a rasm, buyum yasash va tasviriy faoliyatga

Kichik guruhda loy dasturi.  Yangi  dasturda bu guruhda ko ‘proq 
takroriy  m ashg‘ulotlar  rejalashtirilib,  asosiy  m aqsad  bolalar­
ni  oddiy  texnik  usullarni  yaxshilab  egallashlariga  qaratilgandir. 
Am m o  tarbiyachi  takroriy  m ashg‘ulotlar  uyushtirganda,  bitta  das-
116

---

tur  m azm uni  asosida  xilma-xil  variantda  m ashg‘ulotlar  uyushti- 
rish  lozim.  M asalan,  qalam   yoki  tayoqchalar,  shu  bilan  birgalik- 
dn,  tarbiyachi  qator  tarbiyaviy  xususiyatlarni  ham   bolalarda  tar- 
biyalab  boradi.  M asalan,  bolalarni  birga jam o a  b o ‘lib  ishlash,  loy 
bilan  toza  ishlash,  ishlayotganda yenglarini shim arib  ishlash,  ishlab 
boMgach  qoMlarini  yaxshilab  yuvish  va  hokazo.  M ashg‘ulotlarning 
muvafifaqiyatli  o ‘tishi  m ashg‘ulotda  tarbiyachining  foydalanadigan 
metod  va  usullariga  bog‘liqdir.  Bu  guruhda  tarbiyachi  k o ‘proq  in- 
form atsion-retseptiv  va  reproduktiv  m etodlardan  foydalanadi.  Bo­
lalar  bilan  birgalikda  turli  xil  o ‘zlariga  tanish  predm etlarni  ko‘- 
rib  chiqadilar.  Bolalar  shu  predm etlarni  qo‘li  bilan  ushlab,  uning 
kattaligini  va  boshqalarni  payqashi  mum kin.  Shuningdek,  bolalar 
bilan  bir  necha  qismli  predm etlarni  ham  ko‘rib  chiqadilar.  T ar­
biyachi  dastaw al  bolalarning  diqqatini  o ‘sha  predm etning  yirik 
qismlariga,  uning  m ayda  qismlariga,  shakliga,  rangiga  jalb  etadi. 
Dastlabki  m ashg‘ulotlarda  tarbiyachi  tasvirlashning  texnik  usullar- 
ini  ko‘rsatib,  tushuntirib  beradi.  Shuningdek,  tarbiyachi  bolalarni 
loydan  narsalar yasashda ko‘proq o ‘yin  usullaridan  foydalanadi.  Bu 
guruhda  loy  mashg‘ulotlari  predm etli  xarakterga  ega  bo‘ladi,  ya’ni 
bolalar  alohida,  yakka  predm etlarni  yasaydilar,  bu  guruhda  bola­
lar  ishiga  yoki  faoliyatiga  baho  berish  ham   m uhim   usullardan  hi­
soblanadi.  Tarbiyachi  albatta  bolalarning,  ishni  qanday bajarganla- 
rini  aytib  o‘tishi  lozim.  Birinchi  kichik  guruhda  loy  mashg‘ulotlari 
haftada  bir  m arta  o ‘tkaziladi.  M asalan,  pechenye, 
11011
  va  barrnoq 
bilan  yoki  alohida  tayyorlangan  tayoqchalar  bilan,  ya’ni  turli  xil 
shakllar  —  kvadrat,  doira,  chuqurcha  hosil  qilib,  uni  bezatadilar.
Bolalar  shar,  silindr,  disk  shaklini  yasashni  egallab  olishgach, 
bolalar  bir  necha  qism dan  tuzilgan  predm etlarni  yasashga  o ‘rga- 
nadilar.  M asalan,  sam olyot,  qorbobo,  shar yoki disklardan m inora- 
cha,  ayiq,  q o ‘g‘irchoq,  quyoncha va  hokazo.  Bu  predm et  qismlari 
2 yoki  3  tadan  ortm aydigan bo'ladi.  M asalan,  samolyot  3  qismdan, 
qor  odam   katta  va  kichik  sharlardan  iborat  va  boshqalar.  Bu  bo­
lalar  3  kvartalda  olgan  bilim  va  malakalarni  kengaytiradilar.  Yoz 
davom ida  bolalar  h ar  xil  mevalarni,  sabzavotlarni  yasab,  zarur 
bo'lgan  malaka va  ko ‘nikm alarni  egallaydilar.  Bu  guruhda  tarbiya­
chi  inform atsion-retseptiv  va  reproduktiv  m etoddan  keng  foydala­
nadi.  Bolalar bilan  birgalikda sharlar,  koptok,  mevalar,  qalam lar va 
boshqa  predm etlarni  yaxshilab  ko‘rib  chiqadilar.  Eng  m uhim i,  bu
117

---

predm etlam i  qo‘1  bilan  ushlab  ko'rishlari  zarur.  Shu  sababli  tarbi­
yachi  mashg‘ulotlardan  oldin  bolalarga  o ‘ynash  uchun  o ‘yin  tak­
lif etadi.  Xuddi  shunday  qilib,  3—4  qismdan  tuzilgan  predm etlam i 
ushlab,  har  tom onlam a  u  bilan  tanishib  oladilar.  Bu  predm etlam i 
kuzatib  chiqishda  tarbiyachi  oldin  o ‘sha  predm etni  qismlarga  va 
har bir  qismning  shakliga,  tuzilishiga,  shu  bilan  birga,  qismlarning 
katta-kichikligiga diqqatni  tortadi.  Dastlabki  mashg‘ulotlarda tarbi­
yachi predm etni loydan yasab berishni ko‘rsatib,  tushuntirib beradi. 
Tushuntirish  aniq  va  tushunarli  bo‘lishi  lozim  yoki  u  predm etni 
yasashdan  oldin,  yasashning  texnik  usullarini  havoda  mashq  qildi- 
rishi  mumkin.  K o'rsatib,  tushuntirib  berish  3—4  daqiqadan  osh- 
masligi  kerak.  Agar yasashning  texnik usuli  bolalarga tanish  bo ‘lsa, 
ularning  mustaqilligini  o ‘stirish  maqsadida  bolalarning  o ‘ziga  tak­
lif etilishi  mumkin.
Ikkinchi  kichik  guruhda  loydan  buyuni  yasashga  o‘rgatish.  Ik­
kinchi  kichik  guruh  bolalari  loy  ishlariga  nisbatan  ancha  tayyor 
b o ‘ladilar.  Ularning  ko‘pchiligi  loy  ishlari,  loy  va  uning  xususiya- 
ti  bilan  tanish  bo ‘ladilar.  Loydan  narsalar yasashning  oddiy  texnik 
usullarini  biladilar.  Lekin  shu  bilan  birga,  bu  guruhda  bolalar  hali 
qo‘1  harakatlari,  shuningdek,  o ‘ylagan  fikrlarini  ro ‘yobga  chiqa- 
rishda  q at’iylik  bo‘lmaydi.  Loy  bilan  ishlashda  malakaviy  texnik 
ko‘nikm alar  yetarli  rivojlanmagan  bo‘ladi.  Shu  sababli  bu  guruh­
da  tarbiyachi  bolalar  egallagan  tasviriy  uquv  va  malakani  m us­
tahkamlash  ustida  ishlashadi.  Bu  guruhda  bolalarni  loy  ishlariga 
o ‘rgatish vazifalari  1  yarim yillik  qilib berilgan.  Bu vazifalarga quyi- 
dagilarni  kiritish  mum kin:  bolalarda  loydan  narsalar  yasash  xo- 
hishini  uyg‘otishni,  shu  bilan  bog‘liq  ravishda,  estetik  sezgilarini 
o ‘stirish  loy  bilan  ishlash  vaqtida  diqqatlarini  predm etning  shak­
liga  va  katta-kichikligiga  tortishga  yoki  qaratishga  o ‘rgatish  va  shu 
kabilar.  Bolalarni  oddiy  predm etlam i,  masalan,  tayoqcha,  qalam - 
chalar yasashga  o ‘rgatiladi,  bu  predm etlam i  yasash jarayonida  bo­
lalar ikkala kaft,  q o ‘I barm oqlari  bilan  ishlashga o'rganadilar.  So‘ng 
asta-sekin  bolalar  bilan  keyingi  bosqichga  o ‘tiladi,  bunda  bolalar 
o ‘zlariga  tanish  b o ‘lgan  predm etni  o ‘zgartirib,  boshqasini  yasash­
ga  o ‘rganadilar.  M asalan,  tayoqchani  buklab,  halqacha  hosil  qilish 
yoki  tanish  predm etlam i  yasashda  qo‘1  kaftlari  bilan  ishlashdan, 
q o ‘1  barmoqlari  bilan  ishlashga  o ‘tadilar,  shu  bilan  birgalikda,  loy 
bilan  ishlash  qoidalariga  o ‘rganib  boradilar:  stolni  va  o ‘z  kiyimini
118

---

iflos  qilmaslik,  loy  bilan  ishlaganda  yengni  shimarib  olish,  doska- 
cha  ustida  ishlash,  ishdan  so‘ng  qo‘lni  yuvish va hokazo.
Bolalar halqacha va tayoqchasim on  predm etlarni  yasashni  o ‘z- 
lashtirib  olishgach,  dum aloq  shakldagi  predm etlarni  yasashga  o ‘r- 
gana boshlaydilar,  ya’ni  loy b o ia g in i  q o ‘l  kaftlari  orasida  dum aloq 
yoki  aylanaviy  harakat  qilishga  o ‘rgatiladi.  M asalan,  shar,  olm a, 
apelsin,  olcha,  koptok.  Bolalar  disksimon  predm etlarni  yasashga 
o'rganadilar,  ya’ni  oldin  loyni  ikki  kaft  orasida  sharsim on  shaklga 
kiritib,  so‘ng  ikki  kafti  orasida  yapaloqlaydilar.
0 ‘r ta   guruhda  loydan  buyum  yasashga  o‘rgatish.  0 ‘rta  gu­
ruhda  bolalar  rivojlanishi  jihatd an   quyi  guruhdan  farqlanadi.  Bo­
lalar  hayotining  5-yilida  fiziologik,  ya’ni  ham   jism oniy  jihatdan, 
ham  psixologik  jihatdan  rivojlanadi.  U lar  predm etlar  tuzilishi- 
dagi  xususiyatlarni  ajrata  oladigan,  tarbiyachining  tushuntirib, 
ko‘rsatib  berishini  tinglay  oladigan  b o ‘lishadi,  lekin  yasagan  ish­
lari  quyi  guruhdan  katta  farq  qilmaydi.  Bolalar  hali  o‘z  ishlari- 
da proporsiyaga  rioya  qilmaydi,  qismlarini  m ahkam   birlashtirm ay- 
di,  predm et  shaklini  aniq  tasvirlaydilar,  chunki  bolalar  hali  tas- 
virining  ham m a  usullarini  egallamagan  va  predm et  haqida  aniq 
tasaw urga  ega  b o ‘lmaydi.  Tarbiyachi  bu  guruhda  ham   bolalar­
da  loy  mashg‘ulotiga  nisbatan  qiziqish  uyg‘otish,  qo‘l  harakatlari­
ning  koordinatsiyasini  tarbiyalash,  faolligini  o ‘stirish  b o ‘yicha  ish 
olib  borishini  davom  ettiradi.  Bolalarni  predm et  shakli  to ‘g ‘risidagi 
tasaw urlarini  yana  ham   chuqurlashtirish,  uning  detallarini  to ‘g‘ri 
tasvirlash  ustida  ish  olib  boradi.  M asalan,  odam ning  boshi  du­
maloq,  uning  yuzida  ko‘zi,  burni,  og‘zi  bor  va  boshqalar.  Bu  gu­
ruhda  quyi  guruhga  nisbatan  predm etni,  uning  tuzilishini  aniqroq 
ta saw u r  yoki  idrok  etishga,  simmetriyaga  rioya  qilish  proporsiya- 
ning  to ‘g‘ri  tasviri  kabi  sifatlarni  o ‘stirishga  kattaroq  va  ko‘proq 
aham iyat  beriladi.  Shu  bilan  birgalikda,  bu  guruhda  tarbiyachi  loy 
bilan  ishlash  usullari  va  xillarini  o ‘zlari  mustaqil  ravishda  qo‘llay 
olishi  ustida  ko‘proq  ish  olib  boradi.  Loy  bilan  ishlashning  texnik 
usullaridan  foydalanishga  nisbatan  ham  talab  ortadi:  bolalar  bar- 
moq  bilan,  uning  uchlari  bilan  ishlashga,  qism larni  m ustahkam  
yopishtirishga,  yopishtirgan  qismlarni,  mayda  qism larni  chimdib 
chiqarishga va hokazo.  Bolalar loy b o ‘lagini  aylanaviy va uzunasiga 
harakat  qildirishadi,  barm oq  uchi  bilan  chim dib  chiqazadilar,  ya’ni 
I 
yarim   yillikda  bolalar,  asosan,  takror  ishlaydilar.  II  yarim  yil-
119

---

likda  bolalar  butun  loy  bo‘lagidan  sabzavot-mevalar,  shuningdek, 
bir  necha  qismdan  tuzilgan  figuralar  yasashga  o ‘rganadilar.  U lar 
qo‘g ‘irchoq,  mushuk,  quyon,  o ‘yinchoq  ayiq,  qorbobo  yasaydilar. 
Ikkinchi  kichik guruhda  ikkita shardan yasagan  bo‘lishsa,  o ‘rta gu­
ruhda  esa  katta-kichik  uchta  shardan,  shuningdek,  qo‘1  va  boshqa 
detallarni  ham   qo'shib  yasaydilar.  Bolalarni  loy  bo‘lagining  may­
da  qismlarini  cho‘zib  chiqarishga,  barm oq  bilan  chuqurcha  hosil 
qilishga,  buklashga,  biriktirilgan  qismini  m ahkam   qilib  yopishti- 
rishga  o ‘rganadilar.  Chim dib  chiqarish  bilan  bolalar  jo 'ja,  qush- 
larni  yasashni  o ‘rganadilar.  Shu  jarayonda  bolalar  predm etlam i, 
ularning  qismlarini,  shakllarining  kattaligi  jihatdan  taqqoslash- 
ga  o ‘rganadilar.  M asalan,  baliqni  loy  yasashdan  oldin  tanasini 
oval  shakliga  keltirib  oladilar,  so‘ng  baliqning  bir  tom onini  sal- 
gina  ch o ‘zib  va  dumaloqlab,  baliqning  boshini,  qaram a-qarshi  to ­
m onini  ko‘proq cho‘zib  chiqarib,  yapaloqlab,  uning dum ini yasay­
dilar,  suzgichlarini  chim dib  chiqaradilar.  Shuningdek,  bolalar  loy 
b o ‘lagini  bir  necha  bo‘lakka  bo'lishga  o ‘rganadilar  M asalan,  qush 
yasashda  yuqoridagilardan  tashqari,  idishlar  yasashga  o ‘rganadilar. 
U lar  idishlarni  yakka  usulda,  y a’ni  yumaloqsimon  va  silindrsimon 
shakllam i  barm oq  bilan  bosib,  chuqurcha  hosil  qilish,  bandini  esa 
alohida  loy  bo‘lagidan  yoki  asosiy  loy  bo‘lagidan  cho‘zib  chiqarib 
yasash  mum kin.  Bolalar  olgan  bilim  va  malakalarni  o ‘stirib,  mus- 
tahkamlaydilar.  Bolalar bu  kvartalda butun yil  davomida o ‘rgangan 
predm etlarini yasaydilar,  shu bilan  birga,  tarbiyachi  bolalarni  tipra- 
tikan,  sichqon,  meva  solingan  idishcha,  qo‘ziqorin  solingan  savat- 
cha kabilarni  ham  loydan yasashga o ‘rgatib boradi.  Butun yil davo­
m ida  olib  boriladigan  mashg‘ulot  asosan  predm etli  mavzu  asosida 
olib  boriladi va  bu  mashg‘ulotlar jarayonida  bolalar boshlagan  ish­
larini  oxiriga  yetkazishga,  mustaqil  ishlashga,  o ‘z  ishlarini  yangi 
detallar  bilan  boyitib  borishga o'rganadilar.
Yuqorida  aytib  o ‘tilgan  loy  bilan  ishlash  dasturini  bolalar  o ‘z- 
lashtirishlari uchun tarbiyachi  turli xil m etod va usullardan foydala­
nadi.  Tarbiyachi  gum hda yoki  sayrda tevarak-atrofda predm etlam i 
kuzatishni  taklif etadi.  Kuzatish  va predm etni  ko‘rib  chiqish vaqti­
da  bolalar  dekoratsiya,  predm etning  asosiy  shakliga,  uning  qism- 
lariga,  tuzilishiga,  bir-biriga  nisbatan  proporsiyasiga  jalb  etadi. 
M asalan,  shuni  kuzatishda uning  tanasi  boshining  shakliga,  dum i- 
ning tekisligiga,  boshi,  gavdasiga tik joylashganligiga va boshqalarga
120

---

jalb etadi.  Shu bilan birga,  tarbiyachi bolalarning diqqatini  predmet 
va  hayvon,  parrandalarning  harakati  natijasida  gavda  holatlari 
ham   o ‘zgarib  turishini  tushuntirib  beradi.  Bu  guruhda  tarbiyachi 
predm etni  kuzatishi  va  ko ‘rib  chiqish vaqtida uni  q o ‘I  barm oqlari- 
ning  harakati bilan  ko‘rsatib  beradi va bolalardan  ham   shuni  q at’iy 
talab  qilishlari  kerak,  bu  sensor  tarbiyaga  ta ’sir  ko‘rsatadi.
Bu  guruhda yuqoridagi  usullardan  tashqari  tarbiyachi  ko‘rsatib, 
tushuntirib  berish  usulidan  foydalanadi.  Bu  guruhda  kuzatish, 
ko‘rsatish  qisman yoki  to ‘liq b o ‘lishi  mum kin.  Shuningdek,  mash- 
g‘ulot  boshqa  kuzatishdan  tashqari  predm et  yoki  o ‘yinchoqlarni 
tarbiyachi  tom onidan  yasalgan  kichik  haykaltaroshlik  asarlaridan 
foydalanish  mumkin.  Shu  bilan  birgalikda,  tarbiyachi  mashg‘ulot 
jarayonida  o‘yin  usulidan  ham   foydalanishi  m um kin.  M asalan, 
q o ‘g ‘irchoq  uchun  shirinliklar va  boshqalar.
Bolalarni  mashg‘ulot jarayonida  qiziqishlarini  saralash  m aqsa- 
dida  tarbiyachi  mashg‘ulot  jarayonida  yoki  mashg‘uIotgacha  loy 
ishiga  mos  keluvchi  she’r,  topishm oq,  qisqa  ertaklar  o ‘qib  berishi 
mum kin.  Yasalayotgan ishni yana ham  obrazli qilish uchun stekdan 
foydalanish  mumkin.  M asalan,  quyonning  k o ‘zini  yasashda.  Bu 
guruhda bolalar ixtiyoriy loy ishlarini ham   o ‘rganadilar.  Bunda tar­
biyachi  savollar  bilan  bolalar yasaydigan  mavzularni  aniqlay  oladi, 
ularni yasash usullarini  eslab  oladilar.  So‘ng bolalarning  o ‘zlari  ish- 
ga  kirishadilar.  Bolalarning  mustaqil  ishlari  jarayonida  tarbiyachi 
bolalarga  m aslahatlar,  ko‘rsatma!ar  bilan  yordam lashib  boradi.
K atta  guruhda  loydan  buyum  yasashga  o ‘rgatish.  Bola  hayoti- 
ning 6-yilida uning tevarak-atrof haqidagi bilimlari,  turm ush  tajrib- 
asi  kengaya  boradi.  U ning  qo‘l  muskullari  m ustahkam lanib,  taraq- 
qiy  etadi.  U   qo‘l  barm oqlari  bilan  nozik  harakatlarni  bajara  ola­
digan  bo'ladi.  U ning  psixikasida  ham   sifat  o'zgarishi  yuz  beradi. 
Xotirasi  o ‘sadi, barqaror b o ‘ladi,  diqqat ham  tobora barqaror b o ‘lib 
boradi.  Bolalar oldin predm etni yasashda uning qismlarini va qism- 
larning  shakli,  xususiyatlarini  aniq  ta saw u r  eta  oladilar.  Shu  bilan 
birgalikda,  katta  guruhda  bolalar  predm etlarni  ko‘proq  harakat- 
da  tasvirlashga  harakat  qiladilar.  Bu  guruhda  bolalarni  loy  ishlari- 
ga  o'rgatishda  quyidagi  vazifalar  turadi:  predm et  shaklini,  propor- 
siyasini,  uning  tuzilishini,  xarakterli  detallarini  va  harakatini  tasvir 
etish va boshqalar.  Bu guruhda  dekorativ loy ishlari  davom  ettirila­
di.  Bolalar idishlar yasab,  so‘ng uni  bo'yaydilar,  dekorativ plastink-
121

---

alar  yasab,  ulam i  bezaydilar.  Bu  guruhda  bolalar  sujet,  m azm un 
asosida  ishlaydilar.  Texnik  usullar  ham   bu  guruhda  murakkabla- 
shadi.  0 ‘rta guruhda qismlardan yasashsa,  katta guruhga kelib,  bu- 
tun  bir  loy  b o ‘lagidan  yasaydilar.  Shu  bilan  birga,  stek  bilan  ish- 
lashga ham  keng  imkoniyat va  o ‘rin  ajratiladi.  Bu kvartalda bolalar 
dastaw al  o'zlariga  tanish  b o ‘lgan  sodda  predm etlam i  yasaydilar. 
U lar  loy  bilan  ishlashning  ikki  usuli:  konstruktorlik  va  haykalta- 
roshlik  usullaridan  foydalanib,  turli  xil  meva  va  sabzavotlar  yasay­
dilar.  Bodring,  lavlagi,  sabzi,  olm aning  ikki  xil  navi.  Bolalar  shu 
ikki  usulda  odam   figurasini  va  hayvonlarni  yasaydilar.  Bu  ishlar- 
ning  m azm uni  asosan  o ‘yinchoqlardan  olinadi.  M asalan,  D im ko- 
vo  qo‘g‘irchog‘i.  Shu  asosida  bolalar asta-sekin  ishlashga  o ‘tadilar. 
Tarbiyachi  bolalarni  predm etning  sifatlarini  loydan  tasvirlashga 
o ‘rgatib boradi.  M asalan,  uzun,  qisqa,  ingichka,  kalta,  shuningdek, 
predm etlam i  vertikal,  tik  holatini  o'rgatadilar,  qismlarni  mahkam 
biriktirishga,  birlashtirilgan  qismlarni  silliqlashga  o ‘rganadilar.  Bo­
lalar  asta-sekin  o ‘z  ishlariga  m azm un berishni  keng  tatbiq  etadilar, 
asosan,  bir butun  loy b o ‘lagidan  haykaltaroshlik usulida predm etlar 
yasaydilar.  M asalan,  m ushuk,  kuchuk,  quyon  va  boshqalar.  Ik- 
kinchi  yarim  yillikda  butun  bir  loy  bo ‘lagidan  idishlar  yasaydilar, 
so‘ng  ulam i  lentasim on  usul  bilan  bezaydilar.
Bolalarning  tevarak-atrof  haqidagi  tasaw urlari  kengayadi,  loy 
ishi  b o ‘yicha  bilim,  malakaui  egallashgan  b o ‘ladi,  ishlash jarayoni 
yana  ham   sifatli  b o ‘ladi.  Bolalar  harakatdagi  odam   yoki  hayvonlar 
figurasi  mavzusida  turli  xil  loy  ishlarini  bajaradilar.  M asalan,  raqs- 
ga tushayotgan  petrushka,  «Ikki  qizg‘anchiq ayiq»  ertagi  asosida va 
boshqalar.  Idishlar yasashda yangi  usulni  q o ‘llaydilar.  Bu  idishning 
tagi  disk  ko‘rinishida  b o ‘lib,  devori  esa  yassilangan  loy  b o ‘lagidan 
iborat  bo‘ladi.  Bolalar  o'zlariga  tanish  texnik  usullar  yordamida 
turli  narsalarni  yasaydilar.  M asalan,  xo‘roz,  tovuq,  o ‘rdak,  jo 'ja 
va  boshqalarni  yasab,  parrandalar  shakli  m azm unida  ishlaydilar. 
Bu  kvartalda  bolalar  ko‘proq  natura  asosida,  ixtiyoriy  loy  ishlarini 
bajaradilar.  K atta  guruhda  tarbiyachi  loy  mashg‘ulotini  uyushtir- 
ganda  ko‘p  m etod  va  usullarni  qoMlaydi.  Bu  guruhda  ham   tar­
biyachi  dastaw al  predm etni  yoki  naturani  kuzatib,  uning  shaklini, 
qismlarini,  proporsiyasini  ko‘rib  chiqadilar.  Bu  guruhda  ham  bo­
lalar  predm etni  barm oq  harakatlari  bilan  ko‘rib  chiqishlari  m um - 
kin.  Agarda  bolalar  yasash  usulini  bilishsa,  und a  mustaqil  yasay-
122

---

dilar,  agarda  bilishmasa,  und a  tarbiyachi  qisman  ko‘rsatib  berislii 
m um kin.  Shuningdek,  tarbiyachi  bu  guruhda  ham  bolalar  bilan 
qo‘proq  kuzatishlar  olib  boradi,  badiiy  adabiyotdan  foydalanadi, 
rasm,  haykaltaroshlik  asarlari  ustida  kuzatishlar  olib  boradi.  Savol- 
javoblar  uyushtiradi,  ko‘rsatm alar,  m aslahatlar  beradi,  bola  juda 
qiynalsa,  alohida  Joy  bo‘lagida  yasash  usuJini  ko'rsatib  beradi,  to- 
pishm oqlardan  keng  foydalanadi.  Bolalar  ishini  tahlil  qilish  ham 
m uhim   usullardan  hisoblanadi.  Bolalar  bilan  tahlil,  suiibat  sifatida 
uyushtiriladi.  Bolalar  har  biri  chiqib,  ishning  qandayligini,  yasash 
usuli  to ‘g ‘ri  tanlanganm i,  shakl  to ‘g‘ri  berilganmi,  qismlari,  ular- 
ning  proporsiyasi  to ‘g‘ri  berilganmi,  shular  haqida  so‘zlashadi. 
Tahlilni  h ar  xil  shaklda  uyushtirish  mum kin:  bolalar  o ‘z  joyida 
o‘tirib,  bir bolani  doskaga  chiqarib,  ishning  sifatini  tahlil  qilishlari 
ham  m um kin.  Bunda  o ‘ym  usulidan  ham   foydalanish  mumkin.