Ibn Sino «Bilim kitobi»
Qayerda idrok b o ‘lmasa, o ‘sha yerda rohat ham , azob ham
b o ‘lmaydi. D em ak, birinchidan, bizda ikki ko‘rinishda b o iad ig an
idrok b o iis h kerak: birinchisi, tashqarida (yuzaga keladi), his-
tuyg‘udek, ikkinchisi esa, ichkarida, tasaw u r va ong shaklida. Bo
lalar atrofdagi narsalarga ju d a ta ’sirchan b o ia d ilar, shuning uchun
m aktabgacha ta ’lim muassasasining joylashishi, jihozlanishi katta
ahamiyatga ega.
«H ar bir inson o ‘zgarishlarga qodir, bolada esa bu jud a kuch
li. Bolalar hayotidan alohida lahzalarni eslatishning o ‘zi kifoya:
ularning m uhiti o ‘zgargan vaqtda, atrof-m uhit ularda qanchalik
katta iz qoldirishi ochiq k o ‘rinadi». (Jaloliddin Devoniy, «Siyaniy
rukovodstva»).
Tashqi passivlik natijasida tashqi olam bolaga faol ta ’sir qila
di. U lar narsalarning aham iyati bilan tanishadilar, o ‘yinchoqlarni
ularning shakli, rang, materialiga diqqatlarini qaratib, bir-biri-
dan farqlaydilar. Yoshi ortgan sari ular qanday qilib jihozlarni
har xil qo‘yish mumkinligi va o ‘yinchoqlarni joylashtirishni, xona
devorlari qanday bezatilganligini farqlay oladilar. Sekin-asta bola
lar o ‘zlari mashg‘ulotga tayyorlanishda, ovqatlanish uchun stolni
tayyorlash, bayramga guruh xonasini kuzatishda ishtirok eta bosh-
laydilar. U lar endi faqatgina ham m a narsadan foydalanmay, bal
ki o ‘zlari ham kerakli sharoitni yaratishga o ‘rganadilar. Bolalar
ning bu faoliyati kattalarning doimiy yo‘naltirilgan yordami n ati
jasida ularda go‘zallik va foyda haqida tasaw urlarning shakllani-
shiga olib keladi, estetik his va ijodga ehtiyojni tarbiyalaydi. Lekin
75
bu jarayon muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun bolani o ‘rab turgan
butun m uhit o ‘ziga jalb qiladigan, chiroyli, yetarli boMishi kerak.
Pedagog esa bolalarni badiiy va m aishiy-estetik tarbiyalash masala-
larini yaxshi bilish va farqlashi kerak. M aishiy estetikani m uta-
xassislar buni qanday tushunadilar — bu go‘zallik va foyda qonun-
lari asosida tashkil etilgan, bizni o ‘rab turgan butun sharoit, o ‘zini
tuta bilish, tashqi ko‘rinish, kiyimi, ya’ni bu bizga va atrofimizda-
gi odamlarga yaxshi kayfiyat bag‘ishlaydigan, to ‘laqonli ish va dam
olishni ta ’minlaydigan ham m a narsa.
Estetika demak, chiroyli, ongli va qulay. Maishiy estetika mak
tabgacha ta ’lim muassasasida bu binoning badiiy jihozlanishi
(pedagogik ta ’sir vositasi, estetik tarbiya vositasi) va kompleks
arxitektorli badiiy masalalarning yechimi vositasi, maktabgacha
ta ’lim muassasasining har xil bolaning jam oada badiiy rivojlani
shi uchun sharoit yaratilishi kerak. Jihozlar (interyer) maktabgacha
yoshdagi bolalar badiiy tarbiyasi masalalari bilan kelishilgan holda
o ‘rnatiladi, shuningdek, zam onaviy dizayn talablariga ham rioya
qilinadi (texnik estetika).
M aydonda bo‘lish bolani doim o xursand qilishi uchun, o ‘yinga
qiziqtirishi turli xil faoliyatga tortishi, jism onan sog‘lomlashtirishi
uchun m aydonning jihozlanishi bir qator talablarga javob berishi
kerak:
— arxitektorli badiiy va pedagogik;
— barcha turdagi jihozlarning miqdori;
— maydonning ko‘kalamzorlashtirilishi;
— maydonning, ayvonning, besetkaning badiiy bezatilishi.
M aktabgacha ta ’lim muassasasining badiiy bezatilishi o ‘z -o ‘zi-
cha m uhim , lekin zamonaviy pedagogik masalalarning yechilishi
aloqasi bilan bu mavzu yanada oydinlashadi, tarbiyaga kompleks
yondashuv «funksional yondashuvga qaraganda katta tarbiyaviy
effekt bilan ta ’minlaydi» (Babanskiy Yu.K.).
Bolalar ijodi uchun idrokning bilish tom oni katta aham iyat-
ga ega. Bola buyum yoki hodisaning nom ini, tashqi ko‘rinishini
(shakli, rangi kattaligi va b.) bilishi kerak, uning qaysi xususiyat-
lari 1-darajali, qaysilari 2-darajali ekanligini aniqlay olishlari kerak.
Bu xususiyatlarni bolalar har doim ham mustaqil ajrata olmaydi-
lar. K o‘pincha u diqqatini yorqin ahamiyatli bo‘lmagan detallarga
qaratadi, natijada esa obyektning realligi buziladi.
76
Do'stlaringiz bilan baham: |