M oliya 5-bob. Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish

106
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M oliya
Y alM ning o ‘rtacha 30 foizdan 50 foizgacha tashkil etadi. Shunday 
qilib, qolgan barcha pul oqimlari harakatini tartibga solishning ichki 
imkoniyati va boshqa har qanday pul fondlarini shakllantirish 
sharoitlariga ta ’sir ko‘rsatish zamonaviy davlat moliyasi miqdoriy 
xarakteristikasiga borib taqaladi. Biroq, rivojlanayotgan dunyo, 
shuningdek o ‘tish iqtisodiyotiga ega bo‘lgan mamlakatlar moliyasi 
uchun bu sifatlar, ularning bunday ko'lam i xos emas, albatta. Bu 
mamlakatlarda tegishli raqamlar Y alM ga nisbatan 11—17% atrofida 
tebranadi va aynan shu raqamlarning o ‘zi davlat tom onidan bu 
jarayonga aralashuvning yetarli darajada faol emasligidan dalolat 
beradi13.
Bu jarayonlarning yanada rivojlanish tendensiyalari to ‘g‘risida 
gapirilganda, qayd etish kerakki, bu o'rinda davlatning tartibga 
solish roli uzluksiz yuqoriga o ‘sib boruvchi to ‘g‘ri chiziq sifatida 
qaralmaydi. Chunki rivojlangan xorij m am lakatlarida xususiy 
sub’ektlar daromadlarini davlat daromadlariga «oqib o ‘tishi»ning 
o ‘ziga xos b o ‘lgan iqtisodiy chegarasiga erishilgan. Shunga muvofiq 
ravishda, G ‘arbning nazariy bilimlari tegishli hukumatlarni davlat 
ta ’sirini qisqartirish yo‘lidan borishlari uchun faol va muvaffaqiyatli 
tarzda harakat qilmoqda.
Aksincha, dunyoning rivojlanayotgan mamlakatlari va bozor 
iqtisodiyotiga o ‘tayotgan mamlakatlarning kelajak manzarasi bosh- 
qacharoqdir. Bu mamlakatlarda bozor tuzilmalari va institutlari- 
ning rivojlanishi va mustahkamlanishi bilan yondosh ravishda 
davlatning moliyaviy tartibga solishi ham kuchayib borishi kerak. 
Ularning tegishli iqtisodiy «chegara»ga yetishiga hali ancha bor.
Turli ijtim oiy-iqtisodiy jarayonlarda moliyaning ahamiyatini 
to iiq idrok etish uchun davlat xarajatlari va davlat daromadlarining 
o ‘rni va vazifasini atroflicha tahlil qilib chiqm oq lozim.
13 
Xorijdagi eng buyuk zamonaviy nazariyotchilardan biri E .X an sen o ‘zining oxirgi 
asarlaridan biri bo'lgan «AQShning urushdan so‘nggi iqtisodiyoti» da shunday deb yozadi: 
«Ijtim oiy xarajatiari eng past darajada b o ‘lgan mamlakatni menga k o ‘rsatingchi, m en 
sizga turm ush darajasi eng past bo'lgan m amlakatni aytaman». Y an a u davom etib 
ta ’kidlaydi: «H atto Q o ‘shma Shtatlarda ham m aorif ishiga yo‘naltirilgan 100 dollar 
isiilab chiqarish binolari, inshootlari, mashinalar va asbob-uskunalarga sarflangan 100 
dollarga nisbatan yuqoriroq bo'lgan mehnat unumdorligiga olib keladi». (Qarang: Х а ссен
Э. П осл евоен ная экон ом и ка С Ш А . — М .: П рогр есс, 1966. с с .8 4 , 147).