M oliya 5-bob. Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish

A.V. Vahobov. T.S. Malikov
_______________________________________________
110
www.ziyouz.com  kutubxonasi

---

M oliya
solish imkoniyati quyidagi ob’ektiv shart-sharoitlar bilan izohlanadi. 
Jism oniy va yuridik shaxslar ega b o ‘lgan va o ‘zlarining joriy
xarajatlari hamda investitsiyalarini to ‘lash uchun foydalaniladigan 
resurslar bir qismining davlat ixtiyoriga o ‘tkazilishi yuqoridagi 
ijtimoiy tizim sub’ektlaridagi daromad darajasini pasaytiradi va jam i 
iste’molning tarkibiy tuzilmasini o ‘zgartiradi. Yuqoridagi tartibda 
davlatlashtirish ijtimoiy tabaqalanish darajasini o ‘zgartirishga va 
ishlab chiqarish samaradorligining yetarli darajada asoslanmagan 
past yoki yuqori chegaralarini cheklab turishga imkon beradi. Bu 
narsaga, birinchidan, aholining kam ta’minlangan tabaqalariga, 
shuningdek zararga ishlayotgan yoki past rentabelli korxonalarga 
m a’lum bir imtiyozlarni taqdim etish orqali erishiladi. Ikkinchidan, 
ustama daromadlarning bir qismini qaram a-qarshi yo'nalishda 
yo‘naltirish vositasida (masalan, m ehnatni rag‘batlantirish yoki 
meros sifatida o ‘tadigan mol-mulk, yoki mahsulotlar bahosi sog‘lom 
faoliyat uchun zarur b o ‘lgan shart-sharoitlardan yuqori b o ‘lgan 
daromadlarning shakllanishiga olib kelsa) qo‘lga kiritish mumkin.
Umumiy tarzda, davlat daromadlarining olinishi quyidagilarga 
ta ’sir etadi deb ta ’kidlash mumkin:
• baholarni shakllantirishga (bu, asosan, egri (bilvosita) soliqlar);
• ishlab chiqarish xarajatlariga (m ol-m ulk qiymatidan, iste’mol 
fondidan olinadigan soliqlar, ijtimoiy yo‘nalishdagi byudjet tashqari 
ajratmalar);
• jam g‘armalar hajmiga (investitsiya im tiyozlari);
• bandlik va shaxsiy is te ’m olga (m eh n at haqi fondidan 
olinadigan soliqlar, aholi bandlik fondiga ajratm alar va h .k .lar)14.
Yuqoridagilardan tashqari, davlat daromadlari ko‘rinishlari va 
ularni undirish mexanizmlarining xilma-xilligi davlatga m a’lum bir 
tovarlar va xizmatlarga bo‘igan talabni maqsadli yo‘nalishda tartibga 
solish , eng sam arali texn ologiyalar, im port m ahsulotlari va 
boshqalarni tanlashga imkoniyat beradi. M a ’lumki, rivojlangan
14 
Davlat darom adlarining barchasi u yoki bu darajada takror ishlab chiqarish 
sub’ektlarining ijtim oiy-iqtisodiy faoliyatini tartibga solib, ijtim oiy munosabatlarning 
barcha turlariga o ‘z ta ’sirini k o ‘rsatadi, albatta. Shuning uchun ham ularni iqtisodiy 
ko'rsatkichlarning m a’lum bir guruhiga ustuvor ta ’sir yo'naiishi bo'yicha klassifikatsiya 
qilinishi sliartli xarakterga egadir.