М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

Has the secretary come? Котиба келганми?

(Сўзловчини has come иш-харакатининг натижаси қизиқтиради, яъни у котиба ўша ердами ёки йўқми, шуни билиб олмоқчи. Сўзловчини котибанинг қачон келганлиги, яъни иш-харакатнинг бажарилиш вақти қизиқтирмайди, балки уни ушбу иш-харакатнинг натижаси қизиқтиради – хозир котиба шу ердами? Сўзловчи ушбу саволини Is the secretary here? Котиба шу ердами? гапи билан хам ифодалаши мумкин эди.)

3. 
   I have opened the window. Деразани очиб қўйганман = Деразани очиб қўйдим.
   

(Сўзловчи сухбатдошининг эътиборини have opened иш-харакатининг натижасига, яъни деразанинг хозирда очиқ турганлигига қаратмоқда. У ушбу фикрини The window is open Дераза очиқ гапи орқали хам ифодалаши мумкин эди.)

4. 
   I have not written my exercise. Мен машқни ёзганим йўқ.
   

(Сўзловчи have not written иш-харакатининг натижасига, яъни машқнинг ёзилмаганлигига, хозирда унинг тайёр эмаслигига эътибор қаратмоқда. Сўзловчи буни My exercise is not written [is not ready] Машқим ёзилмаган [тайёр эмас] гапи орқали хам ифодалаши мумкин эди.)

5. 
   My father has gone to Tashkent. Дадам Тошкентга кетишган.
   

(Сўзловчи has gone иш-харакатининг натижасини, яъни унинг дадаси хозир Тошкентда эканлигини кўрсатмоқда. Буни My father is in Tashkent Дадам Тошкентда гапи билан хам ифодалаши мумкин эди.)

6. 
   We have built hundreds of new schools in Moscow. Биз Москвада юзлаб янги мактаблар қурганмиз.
   

(Сўзловчи эътиборни бажарилган иш-харакатнинг натижасига, яъни хозирда Москвада юзлаб янги мактаблар мавжудлигига қаратмоқда. Сўзловчи буни There are hundreds of new schools in Moscow Москвада юзлаб янги мактаблар мавжуд гапи орқали хам ифодалаши мумкин эди.)
2. Феълнинг маъносига қараб Present Perfect да ифодаланган иш-харакатнинг натижаси юқоридаги мисолларда берилгани каби конкрет бўлмаслиги хам мумкин, иш-харакатнинг натижаси бошқача тарзда ифодаланиши мумкин:
a) I have not read that book. Мен бу китобни ўқимаганман.
(Сўзловчи бу китобдаги маълумотларни билмаслигини, китоб унга таниш эмаслигини айтмоқда. Буни у I don’t know the contents of that book Мен бу китобнинг мазмунини билмайман гапи орқали хам ифодалаши мумкин эди.)
b) They have informed me of the time of shipment of the goods. Улар мени молларни жўнатиш вақтидан хабардор қилишган.
(Сўзловчи молларни жўнатиш вақтини билишини айтмоқчи. Буни у I know the time of shipment of the goods Мен молларни жўнатиш вақтини биламан гапи орқали хам ифодалаши мумкин эди.)
Келтириб ўтилган мисоллардан кўриниб турибдики, сўзловчи ўз фикрини Present Perfect даги феъл қўлланилган гапнинг ўрнига х о з и р г и з а м о н д а г и феъл ишлатилган гап орқали хам ифодалаши мумкин экан. Чунки, сўзловчининг мақсади тугалланган иш-харакатнинг хозирги замондаги мавжуд натижаси хақида хабар беришдир.

2. 
   Present Perfect бир марталик иш-харакатни хам, бир-неча марта такрорланган иш-харакатни хам ифодалаш учун ишлатилади:
   

I have read that book twice. Мен бу китобни икки марта ўқиб чиққанман.
I have seen that film three times. Мен бу филмни уч марта кўрганман.
Изох: Ўрганувчилар кўпинча Present Perfect нинг ўрнига Past Indefinite ни, ёки аксинча ишлатиб хатога йўл қўядилар, чунки иккала замон хам хозирги пайтгача ўтган замонда содир бўлган иш-харакатни ифодалайди. Лекин, Past Indefinite ва Present Perfect бир-биридан тубдан фарқ қилади. Past Indefinite ўтган замоннинг бир қисмида содир бўлган иш-харакатни ифодалайди, иш-харакатнинг ўтган замонда содир бўлиш фактини таъкидлайди. Шунинг учун Past Indefinite хикояларда, яъни ўтган замонда содир бўлган вокеаларни баён қилишда, ёки ўтган замонда содир бўлган вокеалар хақидаги сўзлашувларда ишлатилади. Present Perfect ўтган замонда содир бўлган бўлса хам, хозирги замон билан боғлиқ бўлган иш-харакатни ифодалайди. Мазкур иш-харакатнинг хозирги замонда мавжуд натижаси ушбу боғлиқликни (яъни, ўтган замон билан хозирги замоннинг боғлиқлигини) таъминлайди. Шунинг учун Present Perfect хикоя қилишда ишлатилмасдан, нарсаларнинг хозирги замондаги холатига боғлиқ сухбат ёки хабарларда ишлатилади:

Present Perfect	Past Indefinite
I have finished my work and am going home now. Мен ишимни тугатдим ва хозир уйга кетяпман. The manager has signed the letter. Can you post it at once? Бошқарувчи хатни имзолади. Уни тезда жўнатиб юбора оласизми?