М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

Have you read the newspaper today? Бугун газета ўқидингизми?
He has not received any letters from her this week. У ундан бу хафтада хат олмади.
Изох: Гапда иш-харакат содир бўлиш вақтининг мавжуд эмаслиги ва ноаниқ пайт равишларининг ёки хали тугаб бўлмаган пайтни ифодаловчи сўзларнинг мавжудлиги Present Perfect ни сўзсиз ишлатиш шартлигини кўрсатмайди.
Иш-харакатнинг содир бўлиш вақти кўрсатилмаган бўлса хам, иш-харакат ўтган замонда содир бўлганлиги назарда тутилган бўлиши мумкин, бундай холларда феъл Past Indefinite да ишлатилади:
She went to the theatre with her brother. У акаси билан театрга борди.
They left in a hurry. Улар шошилиб чиқиб кетишди.
Past Indefinite ноаниқ пайт равиши мавжуд бўлганида хам ишлатилиши мумкин:
Suvorov never lost a single battle. Суворов бирорта жангда хам ютқазмаган.
Did you ever speak to him on this subject while you were in Samarkand?
Самарқандда бўлганингизда у билан бу масала бўйича гаплашган эдингизми?
We often went for long walks during the summer. Биз ёз бўйи тез-тез узоқ сайрларга чиқдик.
Past Indefinite today, this week, this month каби хали тугаб бўлмаган пайтни ифодаловчи сўзлар мавжуд бўлганида хам ишлатилади, бунда бугуннинг, бу хафтанинг, бу ойнинг аниқ бир пайти ёки қисми назарда тутилган бўлади:
I got up early today. Мен бугун эрта турдим (бугуннинг ўтган қисми – эрталаб назарда тутилмоқда).
He was late for the lecture today. У бугун маърузага кеч қолди (ўтиб кетган пайт – маърузанинг бошланиши назарда тутилган).
I met him this morning. Мен уни эрталаб учратдим (эрталаб ўтиб кетган).
I called on him this week, but he was not at home. Мен уникига бу хафтада кирдим, лекин у уйида йўқ эди (хафтанинг қайсидир куни назарда тутилган).
Бошқа томондан, Present Perfect yesterday, last week, an hour ago, at five o’clock каби ўтган замондаги пайтни кўрсатувчи сўзлар билан хеч қачон ишлатилмайди, булар билан Past Indefinite ишлатилади:
He left Moscow yesterday. У кеча Москвадан кетди.
When қачон равиши билан бошланадиган сўроқ гапларда Present Perfect эмас, балки доимо Past Indefinite ишлатилади, чунки савол ўтган замондаги пайт ёки давр хақида берилмоқда:
When did he leave Moscow? У қачон Москвадан кетди?