М о р ф о л о г и я сўз туркумлари

АРТИКЛНИНГ ЎРНИ

§ 35. А р т и к л, бошқа аниқловчилар каби, отдан о л д и н қўйилади. Отдан олдин аниқловчилар мавжуд бўлса, артикл ушбу аниқловчилардан о л д и н қўйилади:

I am writing a letter. Мен хат ёзяпман.
I am writing a business letter. Мен бизнес билан боғлиқ хат ёзяпман.
§ 36. The артикли all ва both олмошларидан к е й и н қўйилади:
All the students of our group attended the meeting. Гурухимизнинг барча талабалари мажлисда қатнашдилар.
§ 37. A(an) артикли:
a) Ундов гапларда what дан к е й и н қўйилади:
What an interesting book! Қандай қизиқ китоб!
b) Such, quite, rather дан к е й и н қўйилади:
It is rather a complicated question. Бу анча мураккаб савол.
Ноаниқ артикл rather дан о л д и н хам қўйилиши мумкин:
It is a rather complicated question. Бу анча мураккаб савол.
c) So ва too дан кейин келган сифатлардан к е й и н:
It is not so simple a problem as it seems. Осон бўлиб кўрингани билан, бу муаммо унчалик осон эмас.


АРТИКЛНИНГ БАЪЗИ БИРИКМА ВА ИБОРАЛАРДА ИШЛАТИЛИШИ


§ 38. Н о а н и қ а р т и к л қуйидаги бирикма ва ибораларда ишлатилади:

a lot of, a great deal of, a good deal of, a great number of, a good many, a great many	кўп
a few	бир қанча
a little	озгина
at a speed of	(фалон) тезликда
at a time when	… вақтда
at a time	бир вақтда, бирданига, бир мартада (He took the stairs two at a time)
for a short (long) time	қисқа (узоқ) вақт давомида, қисқа (узоқ) вақтда
in a loud (low) voice	баланд (паст) овозда
on a large (small) scale	катта (кичик) масштабда, миқёсда
all of a sudden	тўсатдан
to be in a hurry	шошилмоқ
to be in a position	… холатида бўлмоқ (We were not in a position to judge the merits of the case)
to be at a loss	қийин шароитда қолмоқ (The business ran at a loss for several years)
it is a pity	афсуски
as a result of	(бирор нарсанинг) натижасида (The tower collapsed as a result of safety violations)
as a matter of fact	аслида (As a matter of fact, I was talking to him this afternoon)
to have a good time	вақтни яхши ўтказмоқ
to have a mind	ният қилмоқ, қилмоқчи бўлмоқ (I've a good mind to write to the manager to complain)
to have a look	қараб қўймоқ, қарамоқ
to have a headache	бош оғримоқ
to take a seat	ўтирмоқ
to go for a walk	сайирга, айлангани чиқмоқ
to have a cold	шамолламоқ

§ 39. А н и қ а р т и к л қуйидаги бирикма ва ибораларда ишлатилади:

in the morning	эрталаб
in the evening	кечқурун
in the afternoon	кундузи
in the night	тунда
What is the time?	Соат неча бўлди?
the day before yesterday	аввалги куни
the day after tomorrow	эртадан кейин, индинга
on the right (left)	ўнгда (чапда)
in the country	шахар ташқарисида, қишлоқда
on the one (other) hand	бир (бошқа) томондан
on the whole	умуман олганда (On the whole, it was quite a good speech)
the other day	бир неча кун олдин
to go to the theatre (the cinema, the pictures)	театрга (кинога) бормоқ
to play the piano, the violin	пианино, скрипка чалмоқ
to tell the time	соат неча бўлганлигини айтмоқ
to tell the truth	тўғрисини айтмоқ
to pass the time	вақтни ўтказмоқ
to run the risk	таваккал қилмоқ (She preferred not to run the risk of encountering his sister)

§ 40. А р т и к л қуйидаги бирикма ва ибораларда и ш л а т и л м а й д и:

at night	тунда
by day	кундузи, кундуз куни (The animals hunt by day)
at home	уйда
at work	ишда
at sunset	қуёш ботиш вақтида (The dance ends at sunset)
at first sight	бир кўришда (It was love at first sight)
at peace	тинчликда, хотиржамликда
at war	уруш холатида (Iran and Iraq had been at war for six years)
by tram (train, boat, bus ва х.к.)	трамвайда (поезда, кемада, автобусда ва х.к.)
by air	хаво йўли орқали
by water	сув йўли орқали
by sea	денгиз (йўли) орқали
by land	қуруқлик орқали
by post	почта орқали
by heart	ёддан, ёдаки
by chance	тасодифан
by mistake	хато қилиб, адашиб, билмасдан (She'd left her purse at home by mistake)
by name	номи бўйича (Ask for the street by name)
by order of	бирор кишининг буйруғига асосан
by means of	… воситасида, ёрдамида, орқали
at dinner (breakfast, supper)	тушликда (нонуштада, кечги овқат пайтида)
at table	стол (дастурхон) атрофида
to go to school	ўқишга мактабга бормоқ
at school	мактабда (ўқишда)
to be in town	шахарда бўлмоқ (He was in town)
to go to town	шахарга бормоқ (энг яқин шахарга бормоқ)
to go to bed	ухлашга ётмоқ
to be in bed	ухлаш жойида ётмоқ (She was in bed by nine)
in time	ўз вақтида
in debt	қарз бўлмоқ (The firm is heavily in debt)
in demand	талабга эга бўлмоқ (All these skills are much in demand)
on demand	талабга, эхтиёжга кўра (A combination boiler provides hot water on demand)
in sight	кўзга кўринарли (No other vehicle was in sight)
in fact	хақиқатда, аслида (Aunt Madeline isn't in fact an aunt but a more distant relative)
in conclusion	хулоса қилиб айтганда, хулоса шуки (In conclusion, it is clear that the market is maturing)
on board ship	кема бортида
on deck	палубада
on credit	кредитга
on sale	сотувда, савдода
day after day	кунлаб (The rain poured down day after day)
day and night	кечасию кундузи, доим (The district is patrolled day and night)

From … to предлогли ибораларда:

from morning to (till) night – эрталабдан кечгача
from day to day – кундан кунга
from shop to shop – дўконма-дўкон
from time to time – вақти-вақти билан
from head to foot – бошдан оёқ

Кўпгина ибораларда феълга тўлдирувчи бўлиб келган, у билан маъно жихатдан яқин бўлган отлар билан хам артикл ишлатилмайди:

to have dinner²/ breakfast/ lunch/ supper – тушлик/нонушта/кечки овқат емоқ
to take place – содир бўлмоқ
to take part – қатнашмоқ
to take care – ғамхўрлик қилмоқ
to drop (cast) anchor – лангар ташламоқ
to declare war – уруш эълон қилмоқ
Артиклнинг бирикмалар ва иборалар билан ишлатилиши юқорида берилган турғун бирикма хамда иборалар билан чегараланмайди, шу сабабли, ўрганиш давомида хар бир бирикма ва ибораларга артиклнинг ишлатилиши нуқтаи назаридан алохида эътибор бериб, уларни ёдда саклаш лозим бўлади.
СИФАТ СЎЗ ТУРКУМИ (THE ADJECTIVE)

УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР

§ 1. 1. Предметнинг белгисини ифодалайдиган мустақил сўзлар сифат дейилади. Сифат сўз туркумига кирувчи сўзлар what? қандай? сўроғига жавоб бўлади хамда одатда предметнинг ранги, хажми, шакли, мазаси, характери, психик холати каби белгиларни англатади. Бошқача айтганда, предметнинг қ а н д а й л и г и н и ифодаловчи сўзлар сифат сўз туркумига киритилади: red қизил, good яхши, interesting қизиқ.

2. Инглиз тилида сифатлар, ўзбек тилидаги каби, род, сон ва келишиклар бўйича ўзгармайди: a young woman ёш аёл, a young man ёш киши, young people ёшлар, with a young woman ёш аёл билан.
Сифатлар фақат сифат даражалари бўйича ўзгариши мумкин: long, longer, longest – узун, узунроқ, энг узун.
3. Сифатлар с о д д а (туб) ва я с а м а сифатларга бўлинади.
С о д д а сифатларга таркибида олд ва орка қўшимчаларга эга бўлмаган сифатлар киради: big катта, short қисқа, black кора.
Я с а м а сифатларга таркибида олд ёки орка қўшимчаларга, ёки бир вақтда хам олд, хам орқа қўшимчаларга эга бўлган сифатлар киритилади: natural табиий, incorrect нотўғри, unnatural ғайритабиий.
Кенг қўлланиладиган орка қўшимчаларга қуйидагилар киради: