M. Mirsaidov

Bojxona tariflari deyilgandan soliq stavkalarining mu-fassal ro’yxati bo’yicha tovarlarga solinadigan bojxona soliqlari miqdori tushuniladi. Soliq ko’rsatib o’tilgan stavkalar bo’yicha olinadi. Stavkalar miqdori bir ustunli yoki ko’p ustunli bo’lishi mumkin:

• 
  Bir ustunli tariflar – tovarning qaysi mamlakatda ishlab chiqarilishidan qat’i nazar belgilangan bir stavka miqdoridagi soliq turi; bu soliq turi asosan kam rivojlangan mamlakatlar uchun qo’llaniladi.
  
• 
  Ko’p ustunli – ishlab chiqarilgan tovar qaysi mamlakatga te-gishli ekaniga qarab har bir tarif mavqei o’rniga bir necha stavka qilib belgilangan (qoidaga binoan uch-to’rt stavka) soliq.
  

Boj – bojxona hududi orqali o’tkazilayotgan tovarlardan dav-lat bojxona tashkiloti tomonidan pul hisobida olinadigan yi-g’imlar boj deb ataladi va u davlat tomonidan belgilangan soliq hisoblanadi. Bir qancha belgilariga qarab, bojni turkumlarga ajratish (klassifikatsiyalash) mumkin.
Soliqqa tortilish ob’ektiga ko’ra:

• 
  import boji – milliy bojxona hududiga kiritilgan tovar-lardan olinadi;
  
• 
  eksport boji – milliy bojxona hududidan olib chiqib keti-layotgan tovarlardan olinadi;
  
• 
  tranzit boji – mamlakatning milliy bojxona hududi orqali olib kelinayotgan tranzit tovarlardan olinadi.
  

Mamlakatlarning savdo-siyosiy munosabatlarini hisobga ol-gan soliq turlari:

• 
  avtonom boj–davlatlararo savdo shartnomalari bo’lmagan hollarda qo’llaniladi;
  
• 
  konventsion boj-qulay shart-sharoitlarni yaratib berish haqida mamlakatlar o’rtasida ikki yoqlama kelishuv bo’lganda qo’l-laniladi.
  

Tovarlarning qaysi mamlakatda ishlab chiqarilganiga qarab:

• 
  maksimal boj – eksport qiluvchi mamlakat bilan import qi-luvchi mamlakat o’rtasida qulay shart-sharoitlar tug’dirilmagan, aniqroq qilib aytganda, qulay sharoitlar yo’q bo’lgan hollarda qo’llaniladi. Bu holda bojning o’zak (negiz) stavkasiga qaraganda ikki baravar yuqori bo’ladi.
  
• 
  minimal (o’zak-negiz) boj – juda yaxshi shart-sharoitlar tug’- dirilgan-yaratilgan holda qo’llaniladi.
  
• 
  preferentsional boj – imtiyozli boj. Bu bojning stavka miqdori o’zak-negiz miqdoriga qaraganda ikki baravar kam, rivoj-lanish darajasi juda past bo’lgan mamlakatlar uchun nol darajasi qo’llaniladi.
  

Bojlar undirish usuliga qarab advalor, maxsus va aralash boj-larga bo’linadi:

• 
  advalor bojlar – tovarning qiymatidan foiz hisobida oli-nadigan turkumdagi bojning eng ko’p tarqalgan turi hisoblanadi va tovarlarga belgilangan narxlar ko’tarilgan sharoitda samarali bo’lib, import- mamlakatlarning bojdan himoyalanish darajasini oshiradi.
  
•