M. Mirsaidov

Mintaqalarda faoliyat ko’rsatayotgan savdo tashkilotlari:

Shimoliy Amerika erkin savdo assotsiatsiyasi – NAFTA – 1994 y. o’z ichiga uchta davlatni oladi: AQSh, Kanada, Meksika.

• 
  Lotin Amerika integratsiyalash assotsiyatsiyasi – LAI – 1960 y. (Lotin Amerika erkin savdo assotsiatsiyasi – LAET – 1980 y, o’z ichiga 11 ta davlatni oladi).
  
• 
  And guruhi (And ahdnomasi) – 1969 y, o’z ichiga 5 ta mamlakatni oladi: Boliviya, Venesuela, Kolumbiya, Peru, Ekvador.
  
• 
  Karib hamjamiyati va karib umumiy bozori (KARIKOM)- 1973 y. o’z ichiga 14 ta davlatni oladi.
  
• 
  Markaziy Amerika umumiy bozori – beshta mamlakatni o’z ichi-ga oladi: Gvatemala, Gonduras, Kosta-Rika, Nikaragua, Salvador.
  
• 
  Janubiy Konus mamlakatlari umumiy bozori (MERKASUR) – 1991 y, to’rtta mamlakatni o’z ichiga oladi: Argentina, Braziliya, Pa-ragvay, Urugvay, Osiyo, Tinch okean mintaqasi. Bu mintaqa dunyo xo’jaligi mamlakatlarining juda jadal rivojlanayotgan zonasiga kiradi. Mintaqa milliy iqtisodiyoti haqida gap ketganda rivoj-lanish sur’ati darajasi yuqoriligini, yuqori texnologiyali tarmoq-lari rivojlanish darajasi ustunligini, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlari yuqori sifatligi bilan raqobatbardoshligi ko’rsatib o’tish kerak bo’ladi. Bularning hammasi osiyoliklar nafaqat birdam-lik an’analarini saqlab qolganliklari, balki bu an’analarni ri-vojlantirib borayotganliklarining, umum Osiyo qadriyatlarini qi-dirib topishga harakat qilayotganlarining natijasidir. Mintaqada o’zaro ichki ta’sirlarni, eng avvalo, savdo sohasida, to’g’ridan-to’g’ri investitsiya kiritishda, firmalararo sherikchilikda ko’rish mumkin. Mintaqaviy integratsiya o’ziga xos xususiyatlariga ega. Mintaqaviy integratsiyaning uchta asosiy yo’nalishi ASEAN bazasi va doirasida ishlab chiqilgan.
  

Birinchi yo’nalish - bozor yo’nalishi, o’zaro savdo-sotiqda tarif-larni bosqichma-bosqich pasaytirib borish orqali erkin savdo mako-ni-zonasini yaratishni ko’zda tutgan. Bu tabiiy resurslardan unumli foydalanishga olib keladi. Ichki tarmoqlararo savdoni erkinlash-tirish /liberalizatsiya/, alohida kategoriyali tovarlar uchun tarif-larni bosqichma-bosqich pasaytirib borish yoki bekor qilishga asos-lanib olib boriladi. Singapur ana shu kontseptsiyaga amal qildi.
Ikkinchi yo’nalish – Bu bozor institutsional yo’nalish bo’lib, bu mamlakatlararo tartibga solib turishning ba’zi bir shakllarini qo’llashni savdoni erkinlashtirish-liberalizatsiyalashni oralatib o’tkazish qo’shib olib borilishi bilan xarakterlanadi. Integra-tsiyalashni rivojlantirishning bu yo’li industriya-sanoatni maqsadga muvofiq tartibga solish tarafdorlari tomonidan taklif etilgan. Bu kontseptsiya mintaqa bo’yicha sanoat sohasida hamkorlik qilishga asoslangan bo’lib, ASEAN ga a’zo davlatlarning xalqaro darajadagi kelishib olgan rivojlanish rejalariga muvofiq hamkorlikda ish-lab chiqilgan loyihalarni amalga oshirishni, bunda ma’muriy va siyosiy yo’l-yo’riqlar bilan qo’llab-quvvatlab turish ko’zda tutilgan. Bu kontseptsiya Indoneziyada ishlab chiqilgan.
Uchinchi yo’nalish – xo’jalik yuritishning kompleks sxemasi tan olmaydi, mintaqa miqyosidagi ayrim loyihalarni amalga oshirishni tavisya etadi. Bu yo’nalish doirasi sof sektorga alohida e’tibor qa-ratilgan, ko’p millatli yirik kompaniyalarni o’sishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratib
berish ko’zda tutilgan. Bu – mintaqaviy inte-gratsiyani joriy etishda aniq va ravshan nazariy yondashuv rejasining yo’qligidan dalolat beradi.
Bu mintaqa iqtisodiy rivojlanish sur’atlarining yuqoriligi, bir tomondan, chet elning investitsion va innovatsion ta’siri ostida bo’lsa, ikkinchidan Osiyo mamlakatlarida xom ashyo va ishchi kuchlari-ning ko’pligida bo’ldi. Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishga yordam beruvchi bu ekstensiv omillarni mumkin qadar tugatib qo’y-maslik uchun mamlakatlar rivojlanishning ichki intensiv omil-larini qidirib topishga harakat qilmoqdalar. Bu mintaqaviy inte-gratsiyalashni yanada rivojlantirishga yordam beradi.

• 
  Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlari assotsiatsiyasi /ASEAN/- 1967 y, o’z ichiga 10 ta davlatni oladi.
  
• 
  Osiyo – Tinch okeani iqtisodiy hamkorlik forumi /ATES/- 1989 y, o’z ichiga 21 ta davlatni oladi.