М. Марупова, Р. Акбаров, Г. Мирзахмедова “фармакогнозия”

Гул 
Оддий игир гули 
(цветки аира) 
5 
4,35 
Барг 
Аччиқ эрмон барги 
(листья полыни) 
3 
2,60 
Илдиз 
Момоқаймоқ илдизи 
(корень одуванчика) 
5 
4,30 
Мева 
Наъматак меваси 
(плоды шиповник) 
3 
2,57 
2-мавзу: Доривор ўсимлик органларидаги кул миқдорини аниқлаш 
1.Мақсад:
1) Кул миқдори бўйича назарий маълумотларни билиш;
2) Ўсимлик органи таркибидаги умумий кул миқдорини аниқлаш;
3) 10% хлорид кислотада эримайдиган кулни аниқлаш техникасини 
ўзлаштириш. 
2. Назарий қисм: 
Ўсимлик маҳсулоти ѐқилса ѐки юқори ҳароратда 
қиздирилса, у ѐнади ва кулга айланади. Ҳосил бўлган кул ―умумий кул‖ 

---

8 
дейилади. Умумий кул таркибида кўп элементлар оксид ҳолида бўлиб, улар 
10% ли хлорид кислотаси таъсирида эрийдиган тузлар ҳосил қилади.
Кулдаги силикат ангидрид эса 10% ли хлорид кислотада эримай 
чўкмада қолади. Бу чўкма ―ўлик кул‖ ѐки ―10% ли хлорид кислотада 
эримайдиган кул‖ деб аталади. Умумий кул миқдори ҳар хил ўсимлик учун 
турлича бўлиб, рухсат этиладиган миқдори Давлат стандарти ҳамда Давлат 
фармакопиясида кўрсатилади. 
Агар ўсимлик чангли йўл ѐқасида ўсса ѐки танасидан чанг ѐпишадиган 
шира ажралса, куйдирганда умумий ва ―ўлик кул‖ миқдори кўпроқ бўлади. 
Бироқ ўсимликлардан, масалан беладонна, мингдевона ва бангидевона 
баргида кул миқдорининг кўп бўлишига Давлат стандарти ҳамда Давлат 
фармакопеясида рухсат этилган. Масалан, Давлат стандартида доривор 
маҳсулотлар органлари кул миқдорига қўйилган талаблар доривор мойчечак 
гулида кул миқдори 12 %, дастарбош гули 9 %, қалампир ялпиз барги 14 %, 
кийик ўти ўт қисми 12 %, дала қирқбўғини ўт қисми 24 %, дўлана меваси 3%, 
наъматак меваси 3% ва бошқалар. 
Бундан ташқари, тоза тайѐрланмаган ва минерал аралашмалар кўп 
бўлган маҳсулотда ҳам 10% ли хлорид кислотада эримайдиган кул миқдори 
кўп бўлади. 
Демак, кул миқдори ҳам намликка ўхшаб маҳсулот сифатини 
аниқлашга ѐрдам берадиган кўрсаткичлардан биридир.