М. Марупова, Р. Акбаров, Г. Мирзахмедова “фармакогнозия”

 
11-мавзу: Доривор ўсимликлар таркибидаги антраценларни аниқлаш ва 
анализ қилиш 
1.Мақсад: 
1) Антраценлар, турлари, тузилиши ва аҳамияти ҳақидаги 
маълумотларни билиш; 
2) Ўсимликлар таркибидаги антраценларни аниқлаш ва анализ қилиш. 
2.Назарий қисм: 
Антраценларни сақловчи ўсимликлар таркибида антрацен халқаси 
сақланган, оксидланган, қайтарилган, оксиметил ѐки гликозид ҳолидаги 
моддалар бўлади. 
OH
O
Антрацен Антранол Антрон
O
H
OH
O
O
Оксиантрон Антрахинон
Антрацен унумлари ўсимлик оламида кенг тарқалган бўлиб, 
торондошлар (Polygonaceae), дуккакдошлар (Fabaceae), лолагулдошлар 

---

56 
(Liliaceae), рўяндошлар (Rubiaceae) ва бошқа оила вакилларида айниқса кўп. 
Антрацен унумлари ўсимликда кўпинча гликозид ҳолида бўлиб, 
ҳужайра ширасида эриган ҳолда бўлади ва ўсимликнинг шу органи 
зарғалдоқ-қизил рангга бўялган бўлади. Антрацен унумлари айрим 
микроорганизмларда, шунингдек, ҳашоратларда ҳам топилган. 
Антрацен унумлари сариқ, сариқ-пушти рангли кристалл моддалар 
бўлиб, агликонлари органик эритувчиларда эрийди, сувда эримайди, 
гликозидлари эса органик эритувчиларда эримайди ва спиртда ѐки иссиқ 
сувда эрийди.
Антрацен унумлари қиздирилганда учувчанлик (сублимация) 
хоссасига эга.
Антрацен гликозидлари ишқор таъсирида парчаланиб антрохинолат 
ҳосил қилади, антрохинолатлар тўқ қизил рангда бўлади. Уларнинг сувдаги 
эритмасига кислота қўшилса яна агликонга қайтиб, қизил ранг йўқолиб, 
сувда эримайдиган сариқ чўкма ҳосил бўлади. 
3. Иш учун керакли асбоб-ускуна ва реактивлар: 
горелка, 
пипеткалар, ажратгич воронка, пробиркалар, шиша доира, 5% NaОН 
спиртдаги эритмаси, NaОН спиртдаги 10% ли эритмаси, 10% HCl эритмаси, 
диэтил эфири, аммиак эритмаси, таркибида антрацен унуми бўлган ўсимлик 
маҳсулоти.