5-BOB. GLOBALLASHUV JARAYONI, UNING ASOSIY
JIHATLARI VA YO‘NALISHLARI
Darsning maqsadi:
• mazkur m a’ruzani o ‘qitishdan ko ‘zlangan maqsad talabalar
xalqaro mintaqashunoslik haqida tasavvurga ega bo‘lishi;
• xalqaro mintaqashunoslik fani yuzasidan bilimlarini chuqur-
lashtirish;
• turli mintaqalardagi mamlakatlaming siyosiy-ijtimoiy jaray
onlari borasida tasavvur hosil qilishlariga ko‘maklashish;
• usul va uslublardan foydalanish tajribasini oshirish;
• ilmiy tadqiqot ishlari, axborot-tahliliy yozishmalami olib bor-
ish qobiliyatlarini rivojlantirish;
• talabalarga nazariy tushunchalardan foydalanishni hamda
amaliyotda ulami qo‘llashni o ‘rgatishdan iborat.
Tushunchalar va tayanch iboralar: globallashuv, axborotlashuv,
sotsiomadaniylik, global madaniyat, global jamiyat, global siyosat,
global ta ’lim, mintaqaviylashuv, regionalistika, mintaqaviy hamkor
lik, integratsiya, xalqaro munosabatlar, jahon siyosati, xalqaro siyo
sat, xalqaro tashkilotlar, globallashuv, tendensiya, global muammo
lar, mintaqalashtirish, xalqaro hamjamiyat, konsepsiya, demokratik
dunyo g ‘oyasi, geosiyosiy jarayonlar.
5.1. Globallashuv jarayottining mazmuni va mohiyati
Bugun insoniyat hozirga qadar boshidan kechirgan davrlardan
tubdan farq qiladigan о 4a shiddatli va murakkab
bir zamonda yasha-
moqda. Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar va jamiyatshunos
olimlar, sharhlovchi va jumalistlar bu davmi turlicha ta’riflab, har xil
nomlar bilan atamoqda. Kimdir uni yuksak texnologiyalar davri desa,
kimdir tafakkur asri, yana birov yalpi axborotlashuv davri sifatida
izohlamoqda.
Albatta, bu fikrlaming barchasida ham m a’lum ma’noda haqiqat,
ratsional mag‘iz bor. Chunki ulaming har biri o‘zida bugungi serqirra
45
va rang-barang hayotning qaysidir belgi-alomatini aks ettirishi tabiiy.
Ammo ko‘pchilikning ongida bu davr globallashuv davri tariqasida
taassurot uyg‘otmoqda. Bunday ta’rif ko‘p tomondan masalaning
mohiyatini to‘g‘ri ifodalaydi. Nega deganda, hozirgi paytda Yer yuz-
ining qaysi chekkasida qanday bir voqea yuz bermasin,
odamzot bu
haqda dunyoning boshqa chekkasida zudlik bilan xabar topishi hech
kimga sir emas. Globallashuv fenomeni bugungi kunda ilmiy-falsafiy,
hayotiy tushuncha sifatida juda keng m a’noni anglatadi. Umumiy
nuqtayi nazardan qaraganda, bu jarayon mutlaqo yangicha m a’no-
mazmundagi xo‘jalik, ijtimoiy-siyosiy, tabiiy-biologik global muhit-
ning shakllanishini va shu bilan birga, mavjud milliy va mintaqaviy
muammolaming jahon miqyosidagi muammolarga aylanib borishini
ifoda etmoqda.
Globallashuv jamiyat rivojlanishi formalaridan tubdan farq qi-
luvchi o‘z qonun-qoidalariga ega. Bu barcha mamlakatlar oldiga
ko‘pgina muammolami ko‘ndalang qilib qo‘ymoqda.
Globalizatsiya
jarayonida mamlakatlar qanday qilib milliy o‘zligini saqlab qolishi
mumkin? 0 ‘zbekiston bu borada ulkan tajribaga ega.
Hozirda axborot xurujlari haqida ko‘p gapirilayotgan bo‘lsa-da,
mutaxassislar tomonidan mazkur tushunchaga hali to‘la ta’rif beril-
ganicha yo‘q. Buning ustiga, hatto soha tadqiqotchilari, mutaxassis
lar ham «axborot xuruji» yoki «axborot urushi» degan jumlaning qa-
chondan muomalaga kirgani va axborot-qurol sifatida ilk bor qachon
foydalanilgani haqida bir to‘xtamga kelgani yo ‘q. Shu bois, mazkur
ishda bu borada yuzaga keladigan quyidagi savollarga javob topish
zarurati yuzaga keldi: Axborot urushi nima? U qanday vositalar bilan
amalga oshiriladi va bunda qanday maqsadlar ko‘zlanadi?
Axborot
tizimlari va texnologiyalarini izdan chiqarish, axborot xurujlarini
tashkil etishni davlat yoki jamiyatga nisbatan tahdid, ekspansiya ha
rakati deyish mumkinmi? Agar shunday bo‘Isa, unga qarshi qanday
javob vositalari va usullarini qo‘llash mumkin?
Globallashuv sharoitida mazkur savollarga javob topish nechog‘li
muhim ekanligi tayin. Negaki, bugun “Globallashuv tushunchasining
yagona umumqabul qilingan ta’rifi bo‘lmasa-da, bu hodisani turlicha
talqin qiladigan ko‘plab nazariy yondashuvlar mavjud. Odatda, glo-
46
ballashuv deganda dunyo miqyosida yagona iqtisodiy-moliyaviy va
axborot maydonining shakllanishi jarayoni tushuniladi”25.
Globallashuv jarayoni hayotimizga tobora tez va chuqur kirib
kelayotganining asosiy omili va sababi xususida gapirganda shuni
obyektiv tan olish kerak - bugungi kunda har qaysi davlatning taraqqi-
yoti va ravnaqi nafaqat yaqin va uzoq qo‘shnilar, balki jahon miqyosi
da boshqa hudud va mintaqalar bilan shunday chambarchas bog‘lanib
borayaptiki, biron mamlakatning bu jarayondan chetda turishi ijobiy
natijalarga olib kelmasligini tushunish, anglash qiyin emas.
Shu ma’noda, globallashuv - bu avvalo hayot sur’atlarining beqi-
yos darajada tezlashuvi demakdir.
Har bir ijtimoiy hodisaning ijobiy va salbiy tomoni bo‘lgani sin-
gari, globallashuv jarayoni ham bundan mustasno emas.
Hozirgi
paytda uning g‘oyat o‘tkir va keng qamrovli ta’sirini deyarli barcha
sohalarda ko‘rish, his etish mumkin. Ayniqsa, davlatlar va xalqlar
o ‘rtasidagi integratsiya va hamkorlik aloqalarining kuchayishi, xori-
jiy investitsiyalar, kapital va tovarlar, ishchi kuchining erkin hara-
kati uchun qulayliklar vujudga kelishi, ko‘plab ish o ‘rinlarining yara-
tilishi, zamonaviy kommunikatsiya
va axborot texnologiyalarining,
ilm-fan yutuqlarining tezlik bilan tarqalishi, turli qadriyatlaming
umuminsoniy negizida uyg‘unlashuvi, sivilizatsiyalararo muloqot-
ning yangicha sifat kasb etishi, ekologik ofatlar paytida o ‘zaro yor-
dam ko‘rsatish imkoniyatlarining ortishi - tabiiyki, bulaming barcha-
siga globallashuv tufayli erishilmoqda.
Ayni paytda hayot haqiqati shuni ko‘rsatadiki, har qanday taraqqi
yot mahsulidan ikki xil maqsadda - ezgulik va yovuzlik yo‘lida foy
dalanish mumkin. Agarki, bashariyat tarixini, uning tafakkur rivojini
tadrijiy ravishda ko‘zdan kechiradigan bo‘lsak, hayotda insonni ka-
molotga, yuksak marralarga chorlaydigan ezgu g‘oya va ta’limotlar
bilan yovuz va zararli g‘oyalar o‘rtasida azaldan kurash mavjud bo‘lib
kelganini va bu kurash bugun ham davom etayotganini ko‘ramiz.
Bugungi kunda zamonaviy axborot
maydonidagi harakatlar shu
qadar tig‘iz, shu qadar tezkorki, endi ilgarigidek, ha, bu voqea bizdan
Do'stlaringiz bilan baham: 
