M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

17 
Касымова H.A. Глобализация и регионализм: связь и взаимодействия.
Теоретические аспекты // Халкаро муносабатлар, №3, 2008, 15 с..
1К Касымова Н.А. Региональная интеграция:аспекты теории. // Халкаро
муносабатларю, №3, 2005, 5-13 с.
14 
Bella Bellachy. The theory o f economic integration.-London:
Macmillan, 1962.
31

---

Iqtisodiy integratsiya mintaqaviylashuv bilan yonma-yon sodir 
bo‘layotgan jarayondir. Xalqaro iqtisodiy integratsiya jarayonlari 
o‘tgan asming 50- yillarida G ‘arbiy Yevropa mamlakatlarida boshlan- 
gan bo‘lib, ishlab chiqarish kuchlarini o ‘sishi va sifat o ‘zgarishlari, 
xalqaro mehnat taqsimotini rivojlanishi va chuqurlashuvi, kapital va 
ishlab chiqarishni baynalmilallashuv jarayonlari, sanoati rivojlangan 
mamlakatlaming xalqaro iqtisodiy munosabatlarda baynalmilallashu- 
viga bo‘lgan harakati bilan bog‘liqdir.
Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning asosiy sabablari fan-texnika 
taraqqiyoti (FTT) bo‘lib, u moddiy, moliyaviy, mehnat kabi ahami- 
yatli resurslar rivojini, shuningdek, ilmiy-texnikaviy sohada alohida 
mamlakatlaming birgalashib faoliyat yuritishlaridagi katta bozorlar 
yuzaga kelishini taqozo etadi. Iqtisodiy integratsiyaning bosh sa- 
bablaridan biri-transmilliy korporatsiya (TMK)lar, ya’ni yirik xalqa­
ro monopoliyalaming taraqqiyotidir20.
Iqtisodiy integratsiyaning katta ahamiyatga ega bo‘lgan sababi- 
siyosiy omildir. Bu omil-davlatlaming integratsiya yordamida nufuz- 
li siyosiy obro‘ qozonishga, dunyo hamjamiyatida yuqori mavqega 
ega bo‘lishga intilishidan iboratdir.
Erkin savdo hududi - iqtisodiy integratsiyalaming boshlang‘ich 
darajasi bo‘lib, u mamlakatlaming soliq to ‘lashda maxsus imtiyoz 
tartibiga amal qiladigan alohida hududidir. Unga kiritilgan tovarlar 
boi va kvotalar to‘lovidan ozod etiladi va bojxona nazoratidan xoli 
bo‘ladi.
Bojxona ittifoqi - ikki yoki bir qancha davlatlaming bojlar 
bo‘yicha o‘zaro chegaralami bekor qilish va yagona boj tarifi joriy 
etish yuzasidan o‘zaro kelishuvi.
Umumiy bozor - iqtisodiy integratsiyaning hammadan ko‘proq 
rivojlangan turi. Integratsiyalashgan mamlakatlar nafaqat tovar va 
xizmatlar erkin harakati haqida kelishishadi, balki ishlab chiqarish 
faktorlari - davlatlar o‘rtasida kapital va ishchi kuchlar borasida ham 
almashuvlar qilishadi. Iqtisodiy ittifoq - integratsiyaning oliy formasi 
bo‘lib, bunda qatnashuvchi mamlakatlar o ‘z iqtisodiy siyosatlarini,