M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

15 0 ‘sha joyda
27

---

Har qanday jamiyatning manfaat va huquqlarida shaxs manfaat va 
huquqlarining ustuvorligiga asoslangan Yevropa regionalizmi muvaf­
faqiyatli rivojlanmoqda.
Amerika liberalizmi G ‘arb liberal qadriyatlaridan foydalangan 
holda yuqori texnologiyalar geografik periferiyasiga aylandi.
Xitoy va boshqa Osiyo davlatlari Sharq regionalizmidan foydalan- 
moqda, avtoritar davlat hokimiyati bilan bosqichma-bosqich jahon 
bozoriga ochiq bo‘lishga asoslanadi.
Iyerarxik alomatlariga ko‘ra makromintaqaviy, davlat va submin- 
taqaviy darajalarga ajratiladi16.
Makromintaqalarga global miqyosdagi yirik hududiy tuzilmalar 
tegishli bo‘ladi. Masalan, makromintaqalarga Yevropa Ittifoqi va 
boshqa xalqaro mintaqaviy guruhlar kiradi.
Davlat zamonaviy xalqaro munosabatlaming asosiy subyekti hi­
soblanadi, u o ‘z vazifalarining bir qismini yuqori yoki quyi turuvchi 
mintaqaviy darajalarga beradi.
Submintaqa bu asosiy mintaqalardan bir taksonomik pog‘ ona quyi 
turuvchi mintaqa hisoblanadi.
Funksional belgilariga ko‘ra mintaqalaming bir qator tiplari far- 
qlanadi.
1) Kollektiv xavfsizlikni ta’minlovchi yagona harbiy-strategik 
tizimga tegishli davlat geosiyosiy (geostrategik) mintaqani hosil 
qiladi.
2) Ma’muriy mintaqa - siyosiy-ma’muriy tuzumning taksonomik 
darajasi markaziy hokimiyat u orqali mintaqaviy siyosatini amalga 
oshiradi.
3) Iqtisodiy mintaqa - xalqaro mehnat taqsimotida ixtisoslashgan 
ishlab chiqarish hududi.
4) Sotsiomadaniy mintaqa-tamadduniy kod uzoq vaqt davomida 
shakllangan hududiy birlik.
Yevropa regionalizmi to ‘g ‘risidagi deklaratsiyaga ko ‘ra, Yev­
ropa mintaqalari transchegaraviy va muammoli mintaqalarga ajra­
tiladi.
16 Дергачев B.A. Регионоведение. - М.: ЮНИТИ - ДАНА, 2004, 45 с.
28

---

Transchegaraviy mintaqa - ikki yoki bir qancha davlat chegara 
hududiy jamoalarini o ‘z ichiga oluvchi mintaqadir. Unda jamlangan 
budjet iqtisodiy, transport, madaniyat, fan, ta’lim va ekologiya so- 
halarida qo‘shma dasturlarga ega bo‘ladi.
Kam rivojlangan, sanoati inqirozli qishloq xo‘jaligi davlatlari 
muammoli mintaqalar maqomiga ega.
Xalqaro munosabatlarda mintaqaviylashuvga bag‘ishlangan dol- 
zarb nazariy yondashuvlar mavjud. Bular geosiyosiy, ijtimoiy, siyo- 
siy-iqtisodiy, geografik nazariya va konsepsiyalardir.
Geosiyosiy nazariyalar an’anaviy (davlat) geosiyosat, yangi geo- 
siyosat (geoiqtisod) va eng yangi geosiyosat (tamaddunlar geosiyo- 
sati).