M. M. Muhammadsidiqov xalqaro mintaqashunoslik

“A S E A N yo'li” xulq-atvor m e ’yorlari
zamirida indoneziyaliklar- 
ning ikki prinsipi: muloqot - “mushavarax” va murosai madora -
“mufvkat” yotadi. A.Acharya “ASEAN yo'li’Yii “bosqichma-bosqich- 
likka, norasmiylikka, murosai madoraga, shaxsiy siyosiy aloqalarga, 
muzokaralar olib borishning nokonfrontatsion uslubiga, jarayonning 
natijaga qaraganda muhimligiga asoslangan mintaqaviy o‘zaro aloqa­
lar va hamkorlik jarayoni” 127 sifatida tavsiflaydi. Mahalliy elitalar 
uchun muloqot jarayonida “obro‘sizlanish” imkoniyatini deyarli is- 
tistno etuvchi mazkur muloqot shakli kuchli raqobat va aniq yuridik
127 
Acharya A. Culture, Security, Multilateralism: The “ASEAN Way” and
Regional Order // Culture and Security: Multilateralism, Arms Control and
Security Building / Ed. By K. Krause. - L.: Frank Cass, 1999, 78 p.
202

---

asos bilan tavsiflanuvchi G‘arb modelidan butunlay farq qiladi. “ASEAN 
yo‘li” uchun tashkilot a ’zolarining ichki ishlariga aralashmaslik print- 
sipi birinchi darajali ahamiyat kasb etadi. U davlat suverenitetining 
daxlsizligini so‘zsiz tan olishga asoslanadi.
О ‘z tuzilishiga ко ‘ra,
OTOIH - muayyan qoidalarga muvofiq ish- 
laydigan forumlar birlashmasi. Oliy organ qarorlari ijro etish uchun 
majburiy emas. Oliy organ ikki “palata”: vazirlar (tashqi ishlar va 
savdo vazirlari) uchrashuvi va liderlar (davlat va hukumat rahbarlari) 
ning norasmiy sammitidan iborat. Sammit qaysi mamlakat hududida 
o ‘tkazilsa, shu mamlakat yil mobaynida forumga raislik qiladi. U 
sammitni tashkil etish xarajatlarini o‘z bo‘yniga oladi va o ‘z raislik 
muddati (bir yil) uchun OTOIH ishining mavzularini belgilaydi. Sam­
mit natijalariga ko‘ra, deklaratsiyalar qabul qilinadi va ularda o‘tgan 
yil uchun tashkilot ishining yakunlari ko‘rib chiqiladi, ishtirokchi- 
laming mintaqa yoki jahon iqtisodiyoti voqealari xususidagi nuqtayi 
nazari va forum strategiyasi ta’riflanadi.
Katta mansabdor shaxslar uchrashuvi - vazifasi liderlar va vazir­
lar qabul qilgan qarorlami amalga oshirish borasidagi ishlami mu- 
vofiqlashtirishdan iborat bo‘lgan organ; u oliy organ bilan OTOIH 
tarkibiy bo‘linmalari maqomiga ega boigan forumlar o ‘rtasida 
bog‘lovchi bo‘g‘in sifatida ham amal qiladi. Tuzilmaning muhim ele- 
menti Amaliy maslahat kengashi bo‘lib, u har bir davlatdan uchtadan 
vakil kiruvchi mustaqil biznes-forumni o ‘zida ifodalaydi.
OTOIH organlari forumlar deb ataladi. Ular jumlasiga uch qo‘mita 
(savdo va investitsiyalar bo‘yicha, iqtisodiy, budjet 
v&
boshqaruv 
bo‘yicha) va 11 ishchi guruh kiradi.
OTOIH Kotibiyati Singapurda joylashgan va vazifalarini joriy 
yilda raislik qiluvchi mamlakat vakili bajaradigan ijrochi direktor, 
ijrochi direktor o ‘rinbosari (OTOIHda kelasi yili raislik qiladigan 
mamlakat vakili), professional xodimlar shtati (forumning har bir 
ishtirokchisi amaldorlari) va mahalliy texnik xodimlardan iborat.
1994-1995-yillar OTOIH faolligi o‘z cho‘qqisiga etgan davr hisob- 
lanadi. Bu davrda vazifalar belgilandi va mintaqada erkin savdo va 
investitsiyalami shakllantirish borasidagi harakatlar rejasi e’lon qi­
lindi. Bogor deklaratsiyasi (1994-y.)ga muvofiq, erkin savdo zonasini
203

---

tashkil etish iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar uchun 2010-yilgacha, 
rivojlanayotgan mamlakatlar uchun esa - 2020-yilgacha bo‘lgan davr 
uchun nazarda tutildi. 1995-yilda qabul qilingan Osaka harakatlar 
dasturida hukumatlararo tashkilot faoliyatining prinsiplari mustahkam- 
landi va Osiyo-Tinch okeani mintaqasida iqtisodiy hamkorlikning 
uch asosiy yo‘nalishi belgilandi: savdo va investitsion liberallashti- 
rish, savdo va investitsiyalarga ko‘maklashish, iqtisodiy va texnik 
hamkorlik.
Shunga qaramay, OTOIH negizida keng ko‘lamli integratsion gu- 
ruhni shakllantirish imkoniyatlari muayyan emas va bu asosan anglo- 
sakson va rivojlanayotgan Osiyo davlatlari manfaatlarining muvofiq 
emasligi bilan belgilanadi. Chunonchi, AQSH savdo va moliyaviy 
oqimlami tez va to‘liq liberallashtirishdan, Sharqiy Osiyo mamlakat­
lari bozorlarining ochilishidan manfaatdor. Shu sababli Vashing- 
ton OTOIHning institutsionallashuv darajasini oshirishni va qabul 
qilinayotgan qarorlaming majburiyligi prinsipini joriy etishni talab 
qilmoqda. Bunda AQSHni Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya va 
boshqa bir qator davlatlar qo‘llab-quwatlamoqda. 0 ‘z navbatida, 
ASEAN mamlakatlari, Yaponiya va Janubiy Koreya bu jarayonning 
ixtiyoriy xususiyatini himoya qilmoqda128. Janubi-sharqiy Osiyoning 
rivojlanayotgan mamlakatlari OTOIH uchun birinchi o‘ringa savdo 
va kapitalni liberallashtirishni emas, balki savdoga ko‘maklashish 
hamda iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy hamkorlikni qo‘ymoqda.
Pekinga kelsak, u ham OTOIH, ham Kengash faoliyatida 
faol ishtirok etmoqda. Chunonchi, XXR' Kengashning har yili 
o‘tkaziladigan yig‘ilishini Pekinda tashkil etish (1990-y.) va OTOIH 
sammitini Shanxay da o‘tkazish (2001-y.) tashabbusi bilan chiqdi, bu 
anjumanlarda mazkur tashkilot a’zolari sifatida Tayvan va Gonkong 
vakillari ishtirok etdi. Umuman olganda, Xitoy OTOIH ishiga eng 
avvalo iqtisodiy va texnik hamkorlik, kichik va o ‘rta biznesni rivoj­
lantirish singari yo‘nalishlarda salmoqli hissa qo‘shmoqda.