Q
– ko‘ndalang ichki kuch
kattaligi,
Q
kabi o‘zgarmas bo‘lgan neytral o‘qqa nisbatan butun kesim
I
x
inersiya momenti, aniqlanayotgan kuchlanish darajasidan kesim «eni»
188
b
(
b
kattaligi to‘g‘ri to‘rtburchak, qo‘shtavr devori kabilar uchun
o‘zgarmas, doira uchun o‘zgaruvchi bo‘lishi mumkin), hisoblash
darajasidagi yuqorida joylashgan ko‘ndalang kesim yuzasining statik
momenti
*
x
S
lar kiradi.
Misol tariqasida tomonlari 20x12 bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak
shaklidagi balka kesimlarida urinma kuchlanishlar epyurasini qurishni
ko‘ramiz (8.18-rasm).
8.18-rasm. To‘g‘ri to‘rtburchakli kesimda urinma kuchlanishlar
epyurasi.
Urinma kuchlanishlarni (8.4) Juravskiy formulasidan topamiz
b
I
S
x
x
*
Q
=
τ
Berilgan kesim uchun o‘zgarmas Q ni ko‘ndalang kuchlar
epyurasidan topamiz
Q = 4 t
, markaziy o‘qqa nisbatan inersiya momenti
I
x
– quyidagiga teng
bh
3
⁄
12
=
4
3
8000
12
20
12
sm
=
⋅
(III-bob, 3
-
§ ga qarang)
Bizning misolimizda kesim eni
b
o‘zgarmas kattalik va 12 ga teng.
Kesimni bir qator-nolinchidan to‘rtinchigacha darajalarga bo‘lib
chiqamiz.
To‘g‘ri to‘rtburchak yuqori qirrasidan o‘tuvchi nolinchi daraja
uchun statik moment nolga teng
0
)
0
*(
=
x
S
mos ravishda
τ
1
= 0
Birinchi daraja uchun kesim hisob yuzasi
,
60
12
5
2
sm
=
×
3
)
1
*(
450
5
,
7
60
sm
S
x
=
×
=
189
2
1
/
8
,
18
8000
12
450
4000
sm
kg
=
⋅
⋅
=
τ
ikkinchi daraja uchun kesim hisob yuzasi
,
120
12
10
2
sm
=
×
3
)
2
*(
600
5
120
sm
S
x
=
×
=
2
2
/
25
8000
12
600
4000
sm
kg
=
⋅
⋅
=
τ
Uchinchi daraja uchun kesim hisob yuzasi
15x12=180 sm
2
,
ammo
uning kesim
x
neytral o‘qiga nisbatan statik momenti «musbat» va
«manfiy» qismlardan tashkil topadi,
teng
ga
S
ni
ya
sm
S
x
x
)
1
*(
3
)
3
*(
'
450
5
,
2
60
5
120
=
×
−
×
=
.
/
8
,
18
2
1
3
sm
kg
=
=
τ
τ
To‘rtinchi darajadan yuqorida butun ko‘ndalang kesim yuzasi
yotadi va statik moment aniqlanayotgan
x
o‘qi markaziy o‘q bo‘lgani
uchun (VIII-bob, 3-§ ga qarang),
)
4
*(
x
S
kattaligi nolga teng, demak mos
ravishda kesim pastki qirralaridagi urinma kuchlanishlar nolga teng.
8.18-rasmda ko‘ndalang egilishdagi balka to‘g‘ri to‘rt burchakli
kesimlarida urinma kuchlanishlar epyurasi tasvirlangan.
Epyuradan eng katta
τ
urinma kuchlanishlar kesimning neytral
o‘q bilan mos keluvchi darajasida hosil bo‘lishi ko‘rinib turibdi.
Umumiy holda tomonlari «
b
» va «
h
» bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak uchun
bh
2
Q
3
max
=
τ
, asosi «
c
», balandligi «
h
» bo‘lgan teng yonli uchburchak
uchun
,
Q
3
max
ch
=
τ
diametri
d
bo‘lgan doira uchun
2
max
Q
6
,
1
d
=
τ
.
Qo‘shtavr uchun
,
Q
*
max
d
I
S
x
x
=
τ
bu yerda
−
*
x
S
x
o‘qiga nisbatan qo‘shtavr
yuqori qismi statik momenti,
d –
qo‘shtavr devori qalinligi ,
−
*
x
S
va
d
qiymatlari har bir shakl uchun sortamentda keltiriladi.
Yuqorida keltirilgan misoldan ko‘rinib turibdiki, absolyut miqdor
jihatidan urinma kuchlanishlar normal kuchlanishlarga nisbatan unchalik
katta emas, undan tashqari ularning eng katta qiymatlari normal
kuchlanishlar nolga teng bo‘lgan neytral o‘qqa yaqin sohalarda paydo
bo‘ladi. Bu hol odatdagi mustahkamlikka hisoblashlarda urinma
kuchlanishlar ta’sirini hisobga olmay hisobni faqat normal kuchlanishlar
190
bo‘yicha, ya’ni sof egilishdagi mustahkamlik sharti asosida olib
borishga imkon yaratadi.
Hodisaning sifat tomonini ko‘radigan bo‘lsak, shuni e’tiborga olish
lozimki, ko‘ndalang kesimdagi urinma kuchlanishlar va bo‘ylama
kesimlardagi unga juft kuchlanishlar kichik bo‘lishiga qaramasdan,
ba’zi hollarda brus mustahkamligini baholashga sezilarli ta’sir qilishi
mumkin.
Masalan, kalta yog‘och brusning ko‘ndalang egilishida buzilish
qistirib mahkamlangan joydagi ko‘ndalang kesimda emas, balki
bo‘ylama tekislikdagi neytral qatlamga yaqin joyda yuz beradi, u yerda
max
τ
ga erishadi (8.19-rasm).
Ko‘ndalang egilishda bo‘ylama
kesimlardagi urinma kuchlanishlar
brus qatlamlari orasidagi mavjud
bog‘lanishlar ta’sirini ko‘rsatadi.
Ba’zi hollarda bu bog‘lanishlar
buzilsa, brus egilish xarakteri
o‘zgaradi. Masalan,
n
listdan
tashkil topgan brusda (8.20-rasm)
ishqalanish kuchlari bo‘lmasa har
bir list alohida egiladi. Listga
tushuvchi tashqi kuch
n
P
ga teng,
list ko‘ndalang kesimidagi eng katta normal kuchlanish esa
n
bh
P
n
h
b
n
p
W
M
x
2
2
max
6
)
(
6
1
l
l
=
=
=
σ
ga teng.
Agar listlarni qattiq boltlar yordamida bir-biriga jips qilib qotirilsa
(8.20b-rasm) brus yaxlit holda egiladi. Bu holda eng katta normal
kuchlanish kattaligi
n
marta kamayadi, ya’ni
2
max
6
bh
P
l
=
σ
Shunday qilib, bog‘langan listlar o‘rami birinchi yaqinlashishda
bog‘lanmaganga nisbatan
n
marta katta yuklamani ko‘tara oladi.
Balka o‘ramlarini biriktiruvchi boltlar ko‘ndalang kesimlarida
hosil bo‘luvchi urinma kuchlanishlar, balka bo‘ylama qatlamlari orasi
urinma kuchlanishlardan holiligini kompensatsiyalaydi.
8.19-rasm. Ko‘ndalang egilishda
urinma kuchlanishning hosil
bo‘lishi.
191
8.20-rasm. Ishqalanish kuchi e’tiborga olinmaganda n qatlamli brusning
egilishi:
a) listlar o‘zaro mahkamlanmaganda; b) listlar o‘zaro mahkamlanganda.
Misol tariqasida bitta bolt bilan biriktirilgan ikkita listdan iborat
konsolni ko‘ramiz (8.21-rasm)
8.21-rasm. Bolt bilan biriktirilgan ikki listli konsol balkaning hisobi.
Listlar tutashgan tekislikdagi urinma kuchlanishlar
,
Q
b
I
S
x
x
=
τ
tutashish yuzasiga ta’sir etuvchi umumiy siljituvchi
T
kuch
x
x
I
S
b
T
l
l
Q
=
=
τ
Bu kuchlanishlar ruxsat etilgandan kichik bo‘lishi kerak, ya’ni
[ ]
k
x
x
d
I
S
τ
≤
2
8
,
0
Q
l
bu yerdan boltning diametri aniqlanadi
[ ]
k
x
x
I
S
d
τ
8
,
0
Q
*
l
=
Agar konsol tekis taqsimlangan yuklama bilan yuklangan bo‘lsa, u
holda Q kattaligi noldan
q
l
gacha o‘zgaradi (8.22-rasm).
192
8.22-rasm. Konsol balka tekis taqsimlangan yuklama bilan yuklangan.
Bu holda konsol oxiridan
z
masofada joylashgan har bir kesimdagi
siljituvchi kuch urinma kuchlanishlari
,
b
I
qzS
x
x
z
=
τ
mos ravishda umumiy
siljituvchi kuch
,
2
2
x
x
I
S
q
T
l
=
bolt kesish tekisligidagi urinma
kuchlanishlar
2
2
6
,
0
d
I
S
q
x
x
b
l
=
τ
ga teng, mos ravishda bolt diametri
[ ]
;
6
,
1
2
k
x
x
I
S
q
d
τ
l
=
shartidan topiladi; o‘zgarmas
Q
kuch va bir-biridan «
a
»
qadamdagi bir nechta boltlar holida chekkalaridagi boltlardan tashqari
boltlardagi kuchlanish, mos ravishda
,
8
,
0
Q
2
d
I
a
S
x
x
l
=
τ
o‘zgaruvchi Q kuch
holida esa (8.22-rasm) eng katta kuchlanish qistirib mahkamlangan
joyga eng yaqin boltda hosil bo‘ladi.
,
6
,
1
)
2
(
Q
2
max
d
I
a
q
S
x
x
−
=
l
τ
undan boltni kerakli diametrini aniqlash
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |