Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

CHO‘ZILISH VА SIQILISHDA STATIK ANIQ NOANIQ MASALALAR
Reja:

1. 
   Cho'zilish va siqilish
   
2. 
   Cho'zilish va siqilishdagi ichki kuchlar.
   
3. 
   Statik aniqmas
   

1. 
   Xulosa
   
2. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

Murakkab hollarda ichki kuch eyurasini ko`rish maqsadga muvofiqdir. Har bir ordinatasi ushbu kesimdagi bo`ylama kuch qiymatiga teng bo`lgan grafik bo`ylama kuch N epyurasi deb ataladi. Epyura odatda sterjen o`qiga parallel bo`lgan bazis chiziq atrofida quriladi.

Agar sterjenning dastlabki uzunligi l va cho`zilgandan keyingi uzunligi l<sub>1</sub> ga teng bo`lsa, l absalyut cho`zilishi deyiladi.
l = l<sub>1</sub>-l
l absalyut cho`zilishning sterjenning dastlabki uzunligiga bo`lgan nisbatiga nisbiy bo`ylama deformatsiya deyiladi.

Nisbiy bo`ylama deformatsiya o`lchamsiz miqdordir.
Har xil materiallar bilan o`tkazilgan tajribalar shuni ko`rsatadiki, materiallarning elastiklik deformatsiyasi chegarasida absalyut bo`ylama deformatsiya sterjenga ta'sir etayotgan kuchga to`g`ri proportsional, uning kesim yuzasiga teskari proportsional bo`ladi;

E- proportsionallik koeffitsenti (Yung moduli)
EF – ko`paytma kesim yuzasining birligi deyiladi.
Agar formulaning chap va o`ng tomonlari ga bo`lsak va ekanligini e'tiborga olsak quyidagi natijani olamiz;
(Guk qonuni)
Demak, normal kuchlanishi bo`yicha deformatsiyaga to`g`ri proportsional ekan. Unda E kattalik elastiklik modulini ifodalaydi.
Absalyut va nisbiy bo`ylama deformatsiya formulalarini ingliz olimi R.Guk (1635-1703) da isbotlagan. Shu sababli, oddiy cho`zilishda nisbiy bo`ylama deformatsiya quyidagiga teng bo`ladi.

Ko`ndalang deformatsiyalar ham shunga o`xshash topiladi. (3-rasm) a o`lchami yo`nalishida
rasm


o`lcham yo`nalishida bu yerda «-» ishorasi cho`zilishda ko`ndalang o`lchamlarning qisqarishi uchun quyilgan. Oddiy cho`zilish yoki siqilishda ko`ndalang deformatsiya absolyut qiymatning bo`ylama deformatsiya absolyut qiymatiga nisbati Puasson koeffisenti deyiladi.

Cho`zuvchi kuch P bilan namunaning cho`zilishi l orasidagi grafik bog`lanish cho`zilish diagrammasi deyiladi. Cho`zilish diagrammasi o`zi yozar mashinka bilan (IM-4R tipidagi mashinka) avtomatik ravishda yoki namuna cho`zilishni o`lchash yo`li bilan va cho`zuvchi kuchlarga mos keluvchi nuqtalar bo`yicha chiziladi. Material xossalarini o`rganish uchun normal kuchlanishli va deformatsiya o`rtasidagi bog`lanishni bildiruvchi diagrammadan foydalanish qulay.
Proportsionallik chegarasi _ps deb Guk qonuni to`g`ri keladigan eng katta kuchlanishiga aytiladi.
(St.3 po`lat uchun <sub>ps</sub> =2100 kgk/sm<sup>2</sup>=210 MN/m<sup>2</sup>)
Elastiklik chegarasi <sub>el</sub> deb, (Guk qonuni to`g`ri keladigan) material yuksizlantiriladigan qoldiq deformatsiya hosil qilmasdan, material ichidagi beriladigan maksimal kuchlanishga aytiladi.
Oquvchanlik chegarasi <sub>oq</sub> deb, (material) nagruzka ortmagani holda deformatsiya orta boradigan kuchlanishi xolatiga aytiladi.
Namuna chidash bera oladigan eng katta nagruzkaning uning dastlabki kesim yuzasiga bo`lgan nisbati mustaxkamlik chegarasi _m deb ataladi.
Jismga quyilgan tashqi kuchlar o`zlari hosil qilgan kuchlanishlarda ish bajaradilar. Bu ish jismda deformatsiyaning potensial energiyasi ko`rinishida to`planadi. Kuch ta'siri olingangach, to`plangan energiya hisobidan jism o`zining dastlabki o`lchamlarini tiklaydi.
P kuch bilan miqdoriga cho`zilgan prizmatik sterjenni ko`rib chiqamiz; Kuch brusga asta-sekin O dan boshlab, P miqdorigacha quyilagi va deformatsiyaning potensial energiyasiga teng bo`ladi.
A= I
Cho`zuvchi kuch O dan P gacha o`zgarish jarayonida uning qandaydir P<sub>1</sub> qiymatida brusning cho`zilishi ga teng bo`lsin (1 –rasmga,a) P<sub>1</sub> kuchga dP<sub>1</sub> orttirma beramiz unda cho`zilish qiymatga ortadi.
Bu ko`chishda P<sub>1</sub> kuch bajargan elementar ish quyidagiga teng bo`ladi.
d A=P₁d ;
(1-rasm, b) da elastiklik deformatsiyalar chegarasida yuklangan sterjenning cho`zilish diagrammasi ko`rsatilgan P₁d qiymat diagrammasining quyi shtrixlab qo’yilgan ensiz polosasi yuziga teng.
d A=d ; A= d ;
rasm
Ish (potentsial energiya ham) elastik deformasiyalar chegarasida uchburchak ko`rinishidagi cho`zilish diagrammasi yuzasiga teng bo`ladi.
1
U =A= — P ;
2
Tashqi kuch urniga unga teng bo`lgan N ichki kuch qiymatini va formuladan cho`zilish qiymatini qo`yamiz.

N²

U= ——— ;
ґE F
U= ;
Namunani uzish uchun sarflangan to`la ish, yuqorida elastik deformatsiyalar chegarasida tashqi kuch P ning bajargan ishi mazkur chegaradagi cho`zilish diagrammasining yuziga tengli isbot qilingan edi. Tashqi kuch P ning brusni uzishda bajargan to`la ishi cho`zilish diagrammasining to`la yuziga tengligi ko`rinib turibdi.
Cho`zilish diagrammasining yuzi, quyidagi formuladan topiladi.
A =ґP<sub>M у ;</sub>
Bu yerda, P<sub>М у -</sub> to`g`ri to`rtburchak yuzi;
г­ to`ldirish koeffisienti.

rasm.

Uzilishdagi xaqiqiy nisbiy deformasiya shartli deformasiyadan ancha katta bo`ladi. Masalan, kam uglerodli po`lat uchun shartli deformatsiya 21-33 % bo`lsa haqiqiysi 100 %-200 % ga teng bo`ladi. Taqqoslash uchun 3-rasmda kam uglerodli po`latning haqiqiy va shartli cho`zilish diagrammalari ko`rsatilgan.

Haqiqiy diagramma butun uzunligi bo`ylab shartli diagrammaga nisbatan yuqoridan o`tadi.

rasm.

Siqilishda materiallar «Holatini» o`rganish uchun siqilish diagrammalari quriladi. Materiallarni siqilishga sinash balandligi diametriga teng bo`lgan silindrik namunalarda bajariladi.

Boshqa materiallar uchun kub ko`rinishdagi namunalardan foydalaniladi (yog`och namuna uchun 50 mm, simentit namuna uchun 70 mm, beton namuna uchun 200 yoki 300 mm qabul qilinadi).
Materiallarni siqilishga sinashning o`ziga xos xusisiyatlari bor:
Plastik materiyallar ciqilganda pachoqlanadi, ko`ndalang kesim yuzi kattalashadi, shu bilan birga siquvchi kuch hamda shartli deformatsiya orta boradi. Shunday qilib ularning mustahkamlik chegarasi haqidagi tushuncha o`z fizik ma`nosini yuqotadi. Plastik po`latning cho`zilishdagi va siqilishdagi oquvchanlik chegaralari taxminan bir-biriga teng bo`ladi.
Mo`rt materiallar (cho`yan) siqilganda juda kam deformasiyalanadi, binobarin, sinash boshlanishidayoq, ularning siqilish diagrammasi egri chiziq bilan tasbirlanadi. Cho`yanning siqilish diagrammasi bilah cho`zilish diagrammasi bir-biridan farq qilmaydi. Demak, mo`rt materiallarning siqilish diagrammasi Guk qonuniga bo`ysinmaydi, ammo juda kichik kuchlanishlarga tegishli bo`lgan diagrammaning bir qismi to`g`ri chiziqdan juda oz og`adi. Cho`yan namunalar uning o`qi bilan 45<sup>o</sup> burchak tashkil qilgan qiya yuzalar bo`ylab eng katta urinma kuchlanish yo`nalishida emiriladi.
Umuman olganda turli konstruksiyalarda ishlatiladigan materiallar ikki guruhga bo`linadi:
1) Plastik materiallar, bularga po`lat, mis, dyurralyuminiy kabi materiallar kiradi. Bunday materiallarsezilarli darajada deformatsiya qoldirib emiriladi.
2) Mo`rt materiallar, bularga cho`yan, beton, g`isht kabi materiallar kiradi. Bumateriallar juda oz deformatsiya qoldirib emiriladi.
Po`lat va cho`yanning siqilish diagrammalarini ko`rib chiqamiz. Ularning cho`zilish diagrammasi tasvirlangan.



Yuklanishning boshlang`ich davrida kam uglerodli plastik po`lat siqishda kuchlanish diagrammasi cho`zilishdagi diagrammaga o`xshash bo`lib, gorizontal qiya to`g`ri chiziqdan iborat. So`ngra diagramma egrilanib, gorizontal juda kichik burchak ostida oquvchanlik uchaskaiga o`tadi.
Siqilishda oquvchanlik maydonchasi cho`zilishdagi kabi aniqlanmaydi.
Siqilishda proportsionallik, elastiklik va oquvchanlik chegaralari taxminan cho`zilishdagiga nisbatan o`xshash.
Cho`zilish va siqilishda diagrammaning to`g`ri chiziqli uchastkalarning og`ish burchaklari bir xil, demak elastiklik modellari ham bir xil