|
φ
koeffitsientining qiymatlari
12.1-jadval
Materiallar
Sterjen
egiluvchan-
ligi
λ
=
min
i
l
⋅
μ
Po‘lat OS,St2,
St3,St4
Po‘lat
St5
Po‘lat
SPK
Cho‘yan
Yog‘och
Beton
Temir beton
Tosh devor
0
1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
10
0,99 0,98 0,97 0,97 0,99 0,99 0,99 0,99
20
0,96 0,95 0,95 0,91 0,97 0,96 0,98 0,96
30
0,94 0,92 0,91 0,81 0,93 0,90 0,97 0,91
40
0,92 0,89 0,87 0,69 0,87 0,83 0,94 0,85
50
0,89 0,86 0,83 0,57 0,80 0,76 0,88 0,78
60
0,86 0,82 0,79 0,44 0,71 0,69 0,82 0,71
70
0,81 0,76 0,72 0,34 0,60 0,63 0,72 0,65
80
0,75 0,70 0,65 0,26 0,48 0,56 0,64 0,58
90
0,69 0,62 0,55 0,20 0,38 0,51 0,57 0,52
100
0,60 0,51 0,43 0,16 0,31 0,45 0,52 0,47
110 0,52
0,43
0,35
–
0,25
–
–
0,42
120 0,45
0,36
0,30
–
0,22
–
–
0,38
130 0,40
0,33
0,26
–
0,18
–
–
0,34
140 0,36
0,29
0,23
–
0,16
–
–
0,31
150 0,32
0,26
0,21
–
0,14
–
–
0,28
160 0,29
0,24
0,19
–
0,12
–
–
–
170 0,26
0,21
0,17
–
0,11
–
–
–
180 0,23
0,19
0,15
–
0,10
–
–
–
190 0,21
0,17
0,14
–
0,09
–
–
–
200 0,19
0,16
0,13
–
0,08
–
–
–
Sterjen siqilishidagi mustahkamlik sharti ustuvorlikni yo‘qotish
ehtimolini hisobga olgan holda ko‘rinishi
[ ]
y
F
P
σ
σ
≤
=
yoki
[ ]
σ
ϕ
σ
≤
=
F
P
(12.5)
Siqilgan sterjenlarni ustuvorlikni yo‘qotish ehtimolini hisobga
olgan holdagi hisobi masalasi 2 turga bo‘linadi.
1)
Sterjen ko‘ndalang kesimi geometrik o‘lchamlari ma’lum bo‘lganda
ruxsat etilgan siquvchi kuch kattaligini topish.
2)
Siquvchi kuch kattaligini va kesim shakli berilganda uning
geometrik o‘lchamlarini aniqlash.
323
Ikkala turdagi masalalarini yechish tartibiga doir misollar
keltiramiz.
12.3-rasmda tasvirlangan qo‘shtavr profildagi ustun uchun ruxsat
etilgan kuch kattaligi aniqlansin.
12.3-rasm. Qo‘shtavr kesimli ustun hisobi.
Bu ko‘rinishdagi masalalarni yechish unga qiyin emas. (12.5)
mustahkamlik shartidan ruxsat etilgan kuch kattaligi topiladi
P
rux
=
F×
φ
×[
σ
].
Sortamentdan
F
=
26,8 sm
2
, i
y
(i
min
)
=
2,07 sm
ni topamiz.
Koeffitsient
μ
=
2 (12.2-rasm) sterjen egiluvchanligi:
λ
=
μ
×
l
/i
min
=
2·190/2,07
=
184
12.1-jadvaldan chiziqli interpolyatsiyalash usuli bilan
St 3
uchun
λ
=
184
qiymatini topamiz. 12.1-jadvalda egiluvchanlik 180 va 190
bo‘lgandagi
φ
qiymatlari keltirilgan. Oraliq qiymatlarni topish uchun
φ
ni 180 dan 190 gacha oraliqda chiziqli o‘zgaradi deb qabul qilamiz.
12.4-rasmda chiziqli interpolyatsiya usulining grafik tasviri keltirilgan.
12.4-rasm. Chiziqli interpolyatsiya usuli.
Uchburchaklar o‘xshashligidan
λ
=
184
ga mos keluvchi
φ
qiymatini
analitik usulda topamiz.
bu yerdan
∆φ
=
0,012,
φ
=
0,21
+
∆φ
=
0,222
Shunday qilib,
P
rux
=
26,8 sm
2
×0,222×1600 kg/sm
2
=
9500 kg
=
9,5 t
324
Ikkinchi turdagi masalalarni yechish qiyinroq, chunki (12.5)
mustahkamlik shartiga ko‘ndalang kesim o‘lchamlariga bog‘liq ikkita
kattalik kiradi va ulardan biri
φ
analitik ko‘rinishda emas, balki jadval
ko‘rinishida beriladi. Amalda (12.5) tenglama bir noma’lumli
(ko‘ndalang kesim o‘lchami) bo‘lsa ham uni ketma-ket yaqinlashish
usuli bilan yechishga to‘g‘ri keladi. Bunday tipdagi masalalarni
yechishga misollar keltiramiz.
40 t kuch yuklangan po‘lat ustun ko‘ndalang kesimi o‘lchamlari
topilsin (12.5-rasm).
[ ]
σ
ϕ
σ
≤
=
F
P
12.5-rasm. To‘g‘ri to‘rtburchak kesimli po‘lat ustun uchun ko‘ndalang
kesim o‘lchamlarini aniqlash.
Mustahkamlik shartida
P
va [
σ
] ma’lum hisoblanadi.
F
=
hb
=
h×2h
=
2h
2
. 12.1-jadval asosida
φ
ni aniqlash uchun
λ
ni bilish
kerak.
λ
=
μ
l/i
min
,
μ
=
0,7
(12.2-rasmga qarang)
i
min
=
i
x
=
0,29h
(11.15-
rasmga qarang)
λ
=
0,70×250/0,29h
=
603/h
.
Shunday qilib, mustahkamlik sharti tenglamasida faqatgina
h
noma’lum xolos.
h
ni bilgan holda
F,
λ
ni topish mumkin,
λ
asosida
jadvaldan
φ
ni topamiz.
3- §. Siqilgan sterjenlar ko‘ndalang kesimining eng qulay
shakllari
Sterjen egiluvchanligi
λ
qancha kichik bo‘lsa, sterjen o‘zgarmas
ko‘ndalang kesimidagi kuchlanishlar shuncha kam bo‘lishi (12.5)
bog‘lanish va 12.1-jadvaldan ma’lum. O‘z navbatida ko‘ndalang kesim
minimal inersiya radiusi kattalashishi bilan sterjen egiluvchanligi
kamayadi. Bundan ko‘ndalang kesimi halqali ustunlar, yaxlitga nisbatan
qulayroq ekanligi kelib chiqadi. Ikkinchi tomondan minimal inersiya
radiusi tushunchasi geometrik xarakteristika sifatida o‘z xususiyatlariga
ega. Ko‘ndalang kesimning ikki shaklini ko‘raylik (12.6a,b-rasmlar).
325
12.6-rasm. Ko‘ndalang kesimi to‘g‘ri to‘rtburchak bo‘lgan kesim:
a) o‘lchami a
×
2a bo‘lgan kesim; b) o‘lchami a
×
3a bo‘lgan kesim.
Ikkala kesim uchun
i
min
ni
x
o‘qiga nisbatan aniqlanadi:
a
sxema uchun
a
a
a
a
i
i
x
29
,
0
2
12
2
2
3
min
=
×
=
=
b
sxema uchun
a
a
a
a
i
i
x
29
,
0
3
12
3
2
3
min
=
×
=
=
ya’ni inersiya radiuslari, mos ravishda sterjenlar egiluvchanligi bir xil
keltirilgan uzunlikda o‘zaro teng. Shunday qilib,
x
o‘qi yo‘nalishida
ustun o‘lchamlarini kattalashtirish, ustun yuk ko‘tarish qobiliyatini
oshirish uchun kesim yuzasini kengaytirish ruxsat etilgan kuchlanish
pasaytirish koeffitsientiga ta’sir etmas ekan. Buning qulayroq usuli
ustun o‘lchamlarini
y
o‘qi yo‘nalishida kengaytirish, bu holda
F
oshishi
bilan
i
min
kattalashadi, demak bikrlik kamayadi va ruxsat etilgan
kuchlanish pasaytirish koeffitsienti ko‘payadi.
y
o‘qi bo‘yicha
o‘lchamlarni oshirishni
x
va
y
o‘qlariga nisbatan inersiya radiuslari
o‘zaro teng bo‘lguncha davom ettirish kerak.
12.7-rasm. Sterjen ko‘ndalang kesim yuzalari:
a) to‘g‘ri to‘rtburchakli kovak kesimi; b) halqasimon kesim; d) shveller va listdan
tayyorlangan kesim; e) teng yonli burchaklik va listdan tayyorlangan kesim.
326
Bundan sterjen kesimidagi materialni iloji boricha markazdan
uzoqroqqa – chegaraga joylashtirish kerakki, kesim bikrligi, ya’ni
markaziy o‘qlarga nisbatan inersiya momentlari bir xil bo‘lishi kelib
chiqadi (12.7b,d-rasmlar).
Birikmali kesim elementlari uzunligi bo‘yicha ma’lum bir
oraliqlarda yaxlit yoki tutashtiruvchi plankalar orqali bir-birlari bilan
bikr qilib bog‘lanishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
