M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

σ

kr

  kritik kuchlanishni aniqlash imkonini beruvchi empirik 

bog‘lanish taklif etildi: 

λ

σ

b

a

kr

−

=

                                  (12.3) 

bu yerda 

a,b 

– sterjen materialiga bog‘liq tajribada aniqlanuvchi, 

kuchlanish o‘lchov birligidagi kattaliklar, masalan po‘lat uchun 

a=3100 

kg/sm

2

,  b=11,4 kg/sm

2

 ga teng. 

O‘rtacha egiluvchanlik deb 

λ

 qiymati 40

÷

100 gacha bo‘lgan 

egiluvchanlikka aytiladi. 

λ

<40

 holda kritik kuchlanishni oquvchanlik 

chegarasiga teng deb olinadi. 

 

2- §. Sterjenlarni  ustuvorlikka  amalda  hisoblash 

 

Sterjen ustuvorligini yo‘qotishi mumkin bo‘lgan chegaraviy 

kuchlanish 

σ

kr

 kattaligi sterjen materiali va geometrik o‘lchamlariga 

bog‘liq ekanligini aniqladik. Ustuvorlikka hisoblashda, ruxsat etilgan 

kuchlanishdagi kabi ehtiyot koeffitsienti kiritiladi. Mustahkamlikka 

nisbatan ustuvorlikdagi ehtiyot koeffitsienti kattaroq qiymatga ega, 

chunki bir qator tasodifiy kattaliklar – sterjen egriligi, markaziy 

bo‘lmagan yuk, tasodifiy yondan ta’sirlar kabi kattaliklarga bog‘liq 

bo‘ladi. Ustuvorlikdagi ruxsat etilgan kuchlanish [

σ

y

] mustahkamlikdagi 

ruxsat etilgan kuchlanish bilan quyidagicha bog‘langan  

[ ]

kr

y

ϕσ

σ

=

                                 (12.4) 

bu yerda: 

φ

 – o‘lchovsiz koeffitsient, siqilgan sterjenlar uchun asosiy 

ruxsat etilgan kuchlanishni pasaytirish koeffitsienti deb, ba’zan 

bo‘ylama egilish koeffitsienti deb ataladi. 

 

φ

 kattaligi sterjen materiali egiluvchanligiga bog‘liq va u maxsus 

jadvalda (12.1-jadval) keltiriladi. 

 

---

 

322