M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

4- §. Egilishda deformatsiyalar 

 

Cho‘zilish va buralishga nisbatan egilishdagi deformatsiyaning 

xususiyati shundan iboratki, deformatsiyagacha to‘g‘ri chiziqdan iborat 

bo‘lgan sterjen o‘qi egiladi, nuqtalari esa o‘q boshlang‘ich holatiga tik 

yo‘nalishda ko‘chadi, ko‘ndalang kesim esa biror burchakka buriladi. 

---

 

193

O‘q nuqtalarining ko‘chishi solqilik deb ataladi va 

«y»

 yoki 

Δ

 

bilan belgilanadi, deformatsiyalanmagan o‘q bilan deformatsiyalangan 

o‘qqa o‘tkazilgan urinma orasidagi burchakka burilish burchagi deyiladi 

va 

φ

 yoki 

θ

 orqali belgilanadi, deformatsiyalangan sterjen bo‘ylama o‘qi 

elastik chiziq deyiladi (8.23a,b-rasm). 

 

 

8.23-rasm. Erkin uchiga P kuch qo‘yilgan balka egilishi: 

a) 1 va 2 nuqtalarning solqiligi; b) ko‘ndalang kesimning buralish burchagi. 

 

Amalda balka o‘qi 

1

 va 

2 

nuqtalarining 

y

1

 va y

2

 

solqiliklari balka 

uzunligiga nisbatan juda kichik bo‘lgani uchun ularni o‘q uzunligiga 

nisbatan kattaroq masshtabda olinadi. 

Egilishda balka o‘qi uzunligi o‘zgarmaydi, chunki 

u

 neytral 

qatlamda joylashadi, hamda bu qatlamdagi normal kuchlanishlar nolga 

teng bo‘ladi. 

Balka o‘qi egilishiga faqat solqilik emas, balki o‘q nuqtalarining 

gorizontal bo‘ylab siljishi ham sababchi bo‘ladi. Siljishlar, nafaqat balka 

uzunligi, solqilikka nisbatan ham juda kichik bo‘lgani uchun 

hisoblashlarda ularni e’tiborga olinmaydi. 

Qistirib mahkamlangan balkada  

z

  o‘qini o‘ngga, 

y

 o‘qini yuqoriga 

yo‘naltiramiz (8.24-rasm). 

Agar deformatsiya vaqtida o‘qqa tegishli nuqtalar yuqoriga siljisa 

balka solqiligini (o‘q solqiligi) musbat deb olamiz. Agar deformatsiyada 

ko‘ndalang kesimlar soat strelkasi yo‘nalishiga qarshi burilsa, buralish 

burchagi 

φ

 ni musbat deb olinadi. 8.23- va 8.24-rasmlarda ko‘rsatilgan 

solqilik va burilish burchagi ishoralari manfiydir. Balka solqiligi uzunlik 

o‘lchovi birliklarida (

sm, mm,

 va hokazo), ko‘ndalang kesim burilish 

burchagi esa radianlarda o‘lchanadi. 

 

---

 

194

 

8.24-rasm. Balka egilishining geometrik ko‘rinishi. 

 

Deformatsiyalangan balkaning 2 ta qo‘shni ko‘ndalang kesimi 

tekisliklari bir-biridan 

dz

 masofada turadi va balka o‘qi 

dz

 bo‘lagi egrilik 

markazida kesishadi. Balka o‘qidan egrilik markazigacha bo‘lgan 

ρ

 

masofaga o‘qning egrilik radiusi deyiladi (8.24-rasm). 

VIII-bob, 2

-§

 

da egilishdagi normal kuchlanishlar qiymatini 

aniqlashda quyidagi ifodadan foydalanilgan edi. 

                     

0

0

2

=

−

=

−

∫

x

x

F

x

I

E

M

yoki

dF

y