va St. 2
St. 3
154
6.6-rasm. Qiya chok yordamida payvandli biriktirish.
Qiyshiq chokda cho‘zilgan sterjen qiya kesimlaridagi kabi normal
va urinma kuchlanishlar hosil bo‘ladi. Bu holda mustahkamlikni
tekshirish shart emas, chunki birikmaning mustahkamligi list
mustahkamligidan katta bo‘ladi.
Peshona va qanot choklarida ham AA qirqim yuzachasida hosil
bo‘ladigan urinma kuchlanishlarga o‘xshagan kuchlanishlar hosil
bo‘ladi (6.7-rasm).
6.7-rasm. Payvandli biriktirishda buzilish tekisligining yo‘nalishi.
Bu holda chok ko‘ndalang kesimi teng yonli to‘g‘ri burchakli
uchburchak ko‘rinishida bo‘ladi, buzilish tekisligi esa to‘g‘ri burchak
bissektrisasi (AA) dan o‘tadi. Buzilish yuzasi esa
ch
ch
l
t
l
t
F
′
=
′
=
75
,
0
45
cos
0
ga teng bo‘ladi. Peshona va qanot choklar
orasidagi farq shundan iboratki,
peshona choklarida urinma
kuchlanishdan tashqari normal kuchlanishlar ham hosil bo‘ladi. Ammo,
odatda ularning ta’siri hisobga olinmaydi. Qanot choklarida esa faqat
urinma kuchlanishlar hosil bo‘ladi. Bu holda payvand birikmaning
mustahkamlik sharti
[ ]
k
ch
l
t
P
τ
τ
≤
′
Σ
=
7
,
0
(6.7)
ko‘rinishda ifodalanadi.
155
Bu yerda,
[τ]
k
– kesishdagi ruxsat etilgan kuchlanish bo‘lib, u
elektrodlar turiga bog‘liq holda 6.2-jadvaldan olinadi.
Σ
ch
l
′
– peshona
va qanot choklarining umumiy uzunligi.
Odatda qanot choklar uzunligi, choklarning umumiy uzunligini 70
– 80 % ni tashkil qiladi.
Siljituvchi kuch ta’sir chizig‘iga nisbatan simmetrik bo‘lmagan
shakllarni qanot choki bilan quyib biriktirilganda choklar uzunligi o‘zaro
teng bo‘lmasligi kerak (6.8-rasm).
Misol tariqasida listga burchaklikni biriktirish holini ko‘ramiz.
6.8-rasm. Simmetrik bo‘lmagan shakllarni payvandli biriktirish.
Burchaklik og‘irlik markazidan o‘tuvchi
P
kuchning ta’sir
chizig‘ida yotuvchi
A
nuqtaga nisbatan
0
'
r
o
Р
va
p
'
r
o
P
kuchlar
momentlarining yig‘indisi
0
)
(
0
p
'
0
0
'
=
−
−
z
b
P
z
Р
r
o
r
o
bo‘ladi.
Ikkinchi tomondan
Р
Р
P
r
o
r
o
=
+
p
'
0
'
ga teng.
Choklar uzunligi
0
l
va
п
l
albatta
0
'
r
o
Р
va
p
'
r
o
Р
kuchlarga
proporsional bo‘lib, ularning yig‘indisi
[ ]
ê
ch
ch
t
P
τ
7
,
0
=
l
teng bo‘ladi.
Mos ravishda choklar uzunligi esa
,
0
0
b
z
b
ch
−
⋅
=
l
l
b
z
ch
0
p
l
l
=
bo‘ladi.
Burchaklik va boshqa prokat shakllarda bu munosabatlarni
taxminan
,
7
,
0
0
ch
l
l
≈
ch
l
l
3
,
0
p
≈
deb olish mumkin, chunki ular
bir-biriga o‘xshashdir.
156
VII bob
BURALISH
1- §. Umumiy qoidalar
Agar tashqi kuchlar ta’sirida sterjen ko‘ndalang kesimida, ichki
kuchlarning burovchi moment
M
z
,
ya’ni
M
b
(1.10-rasm) hosil bo‘lsa, bu
holda buralish deformatsiyasi sodir bo‘ladi. Burovchi momentni sterjen
uzunligi bo‘ylab o‘zgarishini ko‘rsatuvchi grafikka burovchi
moment epyurasi deyilar edi (II-bob, 3
-§
). Buralish deformatsiyasi
fazoviy konstruksiyalar, vintli prujinalar va boshqa konstruksiya
elementlarida hosil bo‘ladi, lekin buralishga ishlovchi ko‘p tarqalgan
elementlar – vallar hisoblanadi. Sof buralishga ishlovchi konstruksiya
elementiga avtomobilning kardan valini misol qilish mumkin.
Tasmali, friksion va tishli uzatmali vallarda burovchi momentdan
tashqari eguvchi moment ham paydo bo‘ladi. Bunday vallarning hisobi
murakkab qarshilik bo‘limida o‘rganiladi.
Valga tashqi kuchlarning burovchi momenti dvigateldan
berilayotgan bo‘lsa, u holda valda hosil bo‘ladigan burovchi momentni
quyidagicha aniqlash mumkin:
a) agar quvvat
N
ot kuchida (o.k.) berilgan bo‘lsa
n
N
М
b
2
,
716
=
(7.1)
b) agar quvvat
N
kilovatda (kvt) berilgan bo‘lsa
n
N
М
b
6
,
973
=
(7.2)
Bu yerda
n –
valning bir minutda aylanishlar soni.
Buralish deformatsiyasini tekshiramiz. Buning uchun burovchi
moment
M
b
bilan yuklangan doiraviy ko‘ndalang kesimli sterjen sirtiga
o‘zaro tik (bo‘ylama va ko‘ndalang) chiziqlar to‘rini chizib, uni burasak
(7.1a-rasm), ko‘ndalang to‘g‘ri chiziqlar to‘g‘riligicha qolib, bo‘ylama
chiziqlar bir xildagi
γ
burchakka og‘adi. Sterjen sirtidagi to‘g‘ri
157
to‘rtburchaklar parallelogramm shaklini olib, har bir ko‘ndalang kesim
sterjen o‘qi atrofida
ϕ
burchakka buriladi.
Agar to‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi ko‘ndalang
kesimga ega
bo‘lgan sterjen buralsa, u holda uning ko‘ndalang kesimlari tekis
qolmasdan (7.1b-rasm), ko‘ndalang kesimning nuqtalari bir-biriga
nisbatan sterjen bo‘ylama o‘qi bo‘ylab ko‘chadi, ya’ni deplanatsiya deb
ataluvchi hodisa ro‘y beradi. Bu holda doiraviy kesimli sterjenlarda
qo‘llaniladigan tekis kesimlar gipotezasini qo‘llab bo‘lmaydi.
7.1-rasm. Yon tomonlariga to‘r chiziqlar chizilgan valning buralishi:
a) doiraviy kesimli val; b) to‘g‘ri to‘rtburchak kesimli val.
Do'stlaringiz bilan baham: 
