M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

σ

e

=

ntd

P

 ga teng deb olish mumkin. Agarda biriktiriladigan listlarning 

qalinligi har xil bo‘lsa, u holda ularning eng yupqasini qalinligi, ya’ni 

t

min

 olinadi. 

Ezilishdagi mustahkamlik sharti 

---

 

151

,

min

e

e

d

nt

P

]

[

≤

=

σ

σ

                                      (6.2) 

deb ifodalanadi. 

Bu yerda 

P

 – eng kichik qalinlikdagi (

t

min

)

 paket listiga ta’sir 

etuvchi kuch, [

σ

]

e

-ezilishda ruxsat etilgan kuchlanish, uning qiymati 

odatdagi ruxsat etilgan kuchlanish [

σ

] ga nisbatan 2 – 2,5 marta kattaroq 

qilib olinadi. [

σ

]

e

 qiymatlari 6.1-jadvalda keltirilgan. 

Bitta parchin mix diametrini bilgan holda, birikma hosil qilish 

uchun kerakli bo‘lgan 

«n»

 ta parchin mixlar sonini topib, kesishdagi 

mustahkamlik shartidagi 

«n»

 soni bilan solishtirish mumkin. Albatta 

loyiha ishlarini bajarishda bu topilgan 

«n»

 lardan kattarog‘i olinadi. 

Oddiy turdagi boltlar ham kesilish va ezilishga ishlaydi, ularni 

hisoblash ishlari parchin mixli birikmalarni hisoblashdan deyarli farq 

qilmaydi. 

Yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan boltli birikmalarning 

hisoblash ishlari boshqacha o‘tkaziladi, chunki ular yordamida birikma 

hosil qilish uchun boltlar yuqori cho‘zuvchi kuchlanishlarga yetguncha 

mahkam qotiriladi. Bu holda biriktirilayotgan elementlar shu darajada 

bir-biriga yopishadiki, ular orasida hosil bo‘lgan ishqalanish kuchlari 

birikma elementlariga berilayotgan zo‘riqishni to‘la o‘ziga oladi. 

Shuning uchun yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan boltlar kesishga 

ham, ezilishga ham ishlamaydi. 

Bu xildagi birikmalar hisobi bolt orqali berilayotgan tashqi kuchlar 

P

 va bog‘lanayotgan elementlar orasidagi ishqalanish kuchlari 

muvozanatini ta’minlashdan iborat bo‘ladi. Har bir boltdagi taranglik 

kuchi 

N 

va biriktiriluvchi elementlar orasidagi ishqalanish koeffitsienti 

ƒ

 

orqali birikma mustahkamlik shartini quyidagicha yozish mumkin, 

P 

≤

 

α

 Nfn                                              

(6.3) 

Bu yerda (

n

 – boltlar soni, 

α

 – esa 

N

 va 

ƒ

 ning hisoblash 

qiymatlaridan farq qilishini hisobga oluvchi koeffitsient 

(

α

 < 1)

.  

Yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan boltlar sonini (6.3) shartdan 

topsak u 

Nf

P

n

α

≥

     bo‘ladi.                                 (6.4) 

Metall ko‘priklarni loyihalashda tasdiqlangan me’yorlar asosida 

N

 

ning qiymatini quyidagicha topish mumkin: 

F

N

b

σ

6

,

0

=

 

---

 

152

Bu      yerda,   

F

 – rezba   hisobiga  kichraygan  bolt  ko‘ndalang  

kesimining  yuzi,  

σ

b

 – bolt materiali  uchun  mustahkamlik  

chegarasidagi  normal   kuchlanishning  qiymati, 

σ

b

 = 12000 

kgk/sm

2

 dan 

kam emas.   Po‘latning  markasiga qarab  

α

 = 0,78,      f = 0,4 

÷

 0,45 

gacha olinishi mumkin. 

Misol. 

 Qalinligi 

t = 10 mm

, uzunligi 

40

 

sm

 bo‘lgan ikkita list 

diametri 

d =

 

20 mm

 bo‘lgan parchin mixlar yordamida biriktirilgan. 

Siljituvchi kuch 

P = 20 t

. Teshik parmalab teshilgan, parchin mix 

materiali   St. 2,  listlar ustma-ust mahkamlangan (6.5-rasm). Bu birikma 

mustahkamligini ta’minlash uchun parchin mixlar soni topilsin. 

[ ]

[ ]

.

/

2800

,

/

1400

2

2

sm

kgk

sm

kgk

e

k

=

=

σ

τ

 

 

 

 

6.5-rasm. Parchin mix yordamida biriktirilgan ikkita list P kuch bilan 

siljitilayotgan hol. 

 

Kesilishdaga nisbatan mustahkamlik shartidan parchin mixlarning 

soni    

[ ]

5

6

,

4

1400

14

,

3

20000

≈

=

⋅

=

=

k

F

Ð

n

τ

 dona, bunda 

.

14

,

3

4

2

2

sm

d

F

=

=

π

 

Ezilishdagi mustahkamlik shartidan 

[ ]

4

6

,

3

2800

2

20000

≈

=

⋅

=

=

e

e

F

P

n

σ

dona, bunda 

.

2

2

1

2

sm

td

F

e

=

⋅

=

=

 

Bundan ko‘rinadiki 6.5-rasmdagi

 

birikmada parchin  mixlarning  

sonini  kesilish  shartidan  

n = 

5 ta  deb olish kerak.