M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

 

SILJISHGA  ISHLOVCHI  KONSTRUKSIYA   

ELEMENTLARINI  HISOBLASH

 

 

1- §. Parchin  mixli  va  payvandli  birikmalarning  konstruktiv  

xususiyatlari 

 

Bir necha konstruksiya elementlarini o‘zaro biriktirish uchun ko‘p 

hollarda parchin mixli birikmalar ishlatiladi (6.1-rasm). Parchin mixli 

birikmalarning mustahkamligi mix materialining xossasiga va u 

o‘rnatiladigan teshikni ochish usullariga bog‘liqdir. 

Parchin mixni o‘rnatish uchun maxsus presslarda materialni siqib 

chiqarish orqali yoki parmalovchi mashinalar yordamida konstruksiya 

elementlarida teshiklar ochiladi. Birinchi usul yordamida teshik 

ochilganda teshikni keskin ochilishi hisobiga teshik atrofi mo‘rt bo‘lib 

qoladi va birikma mustahkamligi kamayadi. Parchin mixli birikma hosil 

qilish uchun ochilgan teshikka zich qilib, parchin mix joylashtiriladi, 

keyin esa bu mixning to‘g‘ri uchi yassilanib, boshcha hosil qilinadi. 

 

 

 

6.1-rasm. Parchin mix yordamida elementlarni biriktirish. 

 

Parchin mixlar plastik xossaga ega bo‘lishi kerak, chunki ularni 

tayyorlash va biriktirishda katta plastik  deformatsiyalar hosil bo‘ladi. 

---

 

147

Undan tashqari biriktirish jarayonida qovushqoqlikni ham ta’minlash 

lozim. 

Shu sababli parchin mixlar yumshoq po‘latdan (St.2 va St.3) 

tayyorlanadi. 

O‘rnatiladigan parchin mix diametri d teshik diametri d

0

 dan 0,5 – 

1

mm

 ga kichik bo‘lishi kerak. 

Davlat standartlari talablariga asosan teshiklar diametrlari quyidagi 

o‘lchamlarda bo‘ladi: 10, 12,14, 17, 21, 23, 26, 29, 32, 35, 38 

mm.

 

Parchin mixli birikmalar, konstruksiya elementlarining umumiy 

qalinligi (paket qalinligi) 

7d

 dan ortiq bo‘lmagan hollarda ishlatiladi. 

Agar paket qalinligi 

7d

 dan katta bo‘lsa, bunday biriktirish usuli 

qo‘llanilmasdan boltli birikmalar ishlatiladi. 

Boltli birikmalar sof (aniq) yoki qora boltlar bilan biriktirilgan 

bo‘ladi. Oxirgisi uncha muhim bo‘lmagan bog‘lanishlarda ishlatiladi. 

Odatda boltlar metrik rezba bilan diametri 6 dan 48 

mm 

gacha va 

uzunligi 300 

mm 

gacha qilib tayyorlanadi. 

Aniq boltlarning diametri teshik diametriga to‘liq mos kelishi 

kerak, qora boltlarniki esa undan 1–2 

mm

  kichik bo‘lishi mumkin. 

Ushbu birikmalarning ishonchliligi boltlarni qotirish orqali amalga 

oshiriladi. Boltlar yetarli darajada qotirilmaganda cho‘zuvchi kuchlanish 

boshlang‘ich holatdan katta bo‘lib ketishi mumkin. Bu holda birikma 

teshiklarida, qo‘shimcha ezilish va qoldiq deformatsiyalar hosil bo‘lib, 

birikmaning buzilishiga sabab bo‘ladi. 

Payvandli birikmalar payvandlanayotgan elementlarning tutashgan 

joyiga elektr yoyi yordamida metallni eritib quyish orqali amalga 

oshiriladi. 

Hozirgi davrda qo‘llanilayotgan payvandlashning zamonaviy 

usullari, ularning mustahkamligini va ishonchliligini boltli bog‘lanishlar 

darajasida ta’minlab, o‘zining yuqori texnologiyasi bilan ularni siqib 

chiqarmoqda. 

Payvandli birikmalarda choklarni biriktirishning turli xil usullari 

qo‘llaniladi. 

Lekin choklarni biriktirishning barcha turlarida, ayniqsa chok 

oxirlarida qo‘shimcha (payvand) kuchlanishlar hosil bo‘ladi. Uni 

yo‘qotish uchun chok uzunligini hisoblashda olingan natijaga nisbatan 

10 – 15 

mm 

kattaroq qilib bajarish kerak bo‘ladi. Agar tutashgan chok 

uzunligi 

l

chok 

> b yetarli bo‘lmasa, u holda payvand «og‘ma» choklik 

qilib bajariladi,  ya’ni tashqi  kuch 

P

 

ga nisbatan, chok ma’lum 

burchakka og‘gan holida qilinadi. 

---

 

148