M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

Parchin mixli va boltli birikmalar uchun kesilish va ezilishdagi 

ruxsat etilgan kuchlanishlarning qiymatlari 

6.1-jadval 

Ruxsat etilgan kuchlanish 

kgk/sm

2

 

Birikma 

turi 

Kuchlanish 

turi 

St. 2 (po‘lat)  St. 3 (po‘lat)

Parchin mixli, teshik 

parmalab teshilgan 

Kesilishda [

τ

]

k

 = 1400 

[

τ

]

k

 = 1400 

Parchin mixli, teshik 

siqib chiqarilgan 

Kesilishda 

Ezilishda 

[

τ

]

k

 = 1000 

[

σ

]

e

 = 2400 

[

τ

]

k

 = 1000 

[

σ

]

e 

= 2800 

Sof boltli 

Kesilishda 

Ezilishda 

[

τ

]

k

 = 1200 

[

σ

]

e 

= 2800 

Qora boltli 

Kesilishda 

Ezilishda 

[

τ

]

k

 = 800 

[

σ

]

e

 = 1700 

 

 

 

 

6.3-rasm. Parchin mixli birikmadagi kesilish tekisliklari. 

 

Yuqoridagilarni hisobga olib, kesilishga ishlovchi birikmalarning 

mustahkamlik shartini quyidagicha yozish mumkin: 

k

d

mn

P

]

[

≤

=

 

4

2

τ

π

τ

                                    (6.1) 

Parchin mixli birikmalarni loyihalashda 2 xil variant mavjud: 

birinchisida birikmaning berilgan parchin mix diametri asosida 

biriktirish uchun kerakli bo‘lgan parchin mixlar soni mustahkamlik 

---

 

150

shartidan foydalanib topiladi; ikkinchisida ma’lum parchin mixlarning 

soni asosida uning diametri topiladi. 

Parchin mixning list bilan tutashgan sirtida kesilishdan tashqari 

ezilish ham hosil bo‘ladi. 

Ikkita bir – birini siquvchi jismlar tutashgan joyda hosil bo‘luvchi 

siqilish ezilish deb ataladi. 

Tutashgan yuzalarning o‘zaro kontaktiga qarab, kichik yuzali 

ezilishga yoki katta yuzali ezilishga ajratish mumkin. 

Birinchi holda tutashgan yuzada juda katta mahalliy (tutash)  

kuchlanishlar hosil bo‘lib, tutashgan joydan uzoqlashgani sari ular 

kattaroq yuzalarga taqsimlanadi. Shu sababli ezilishning bu turi yaqqol 

ajralib turuvchi mahalliy (lokal) xarakterga ega bo‘ladi. 

Ikkinchi holda tutashgan joydan uzoqlashgan sari kuchlanish tez 

kamaymaydi, chunki bosim tarqalayotgan yuza keskin ko‘paymaydi.  

Birikmada list bilan parchin mixning tutashish yuzalarida 

kuchlanishlar notekis taqsimlanadi, ammo hosil bo‘ladigan normal 

kuchlanishlarni parchin mix diametral tekisligi 

kmnl 

 bo‘ylab yetarli 

darajadagi aniqlik bilan tekis taqsimlangan deb olish mumkin (6.4-

rasm). 

 

 

6.4-rasm. Parchin mixli birikmada kuchlanishning taqsimlanishi. 

 

Bitta parchin mixda ezilishdan hosil bo‘ladigan normal 

kuchlanishni 

σ

e

=

td

P

 desak, mixlar soni 

«n»

 ta bo‘lsa, mos ravishda