M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

birinchidan,  y etarli  aso sla r  b o ‘lish in i;  ikkin ch id a n ,  m a n fa a td o r 
sh ax slar  o ‘rta sid a   n izo   boM masligini  sh a rt  qilib  q o ‘yad i2.  N iz o  
b o ‘lganda d a lo la tn o m a  yozuviga o ‘zgartirishlar kiritish  m asalasi sud 
tartib id a   hal qilinadi.
0 ‘zb ekiston  R espublikasi  O liy  sudi  p le n u m in in g   « F uqarolik 
holati dalo latn o m alari yozuvlaridagi xatoliklarni belgilashni tartibga 
soluvchi  q o n u n c h ilik n i  su d lar  to m o n id a n   q o ‘llanilishi  h a q id a» 3gi 
q a ro rid a  fuqarolik holati d a lo la tn o m a la ri yozuvlaridagi xatoliklarni 
belgilash  to ‘g ‘risida  ariza,  ag ar  dastlabki  yozuvlar  saqlangan  yoki 
tik lan g a n   b o ‘lsa  yoki  ularga  farzandlikka  olish,  otalik n i  belgilash, 
fam iliyasi,  ism i,  otasin in g   ism ini  o ‘zgartirish,  voyaga  yetm agan 
b o lan in g  fam iliyasini  o ‘zgartirish  m u n o sab ati bilan fuqarolik holati 
d a lo la tn o m a la rin i  yozish  o rgani  to m o n id a n   o ‘zgartirish lar  kiri- 
tilgan  b o ‘lsa,  F K n in g   3 8 -m o d d a si,  O ila  kodeksining  2 2 8 -m o d - 
d a si,  F P K n in g   2 7 4 -m o d d a s i  h a m d a   V a z irla r  M a h k a m a sin in g
1999-yil  12-apreldagi  171-sonli  qaro ri  b ilan   tasdiqlangan  « F u q a ­
rolik  h o la ti  d a lo la tn o m a la rin i  qayd  etish  qoid alari» 4ga  b in o a n , 
su d la r  to m o n id a n   k o ‘riladi.
M azkur turdagi  ishlar b o ‘yicha ariza sudlovlilik qoidalariga rioya 
qilingan  h o ld a   beriladi.  A gar arizan i  sudga  qabul  qilishda  yoki  ish 
y u ritish d a  h u q u q   t o ‘g ‘risida  nizo  an iq la n sa,  sudya  arizani  qabul 
qilishni  rad  etad i  yoki  k o ‘rm asd an   q o ld irad i  va  m a n fa a td o r shaxs- 
larga um um iy asoslarda d a ’vo q o ‘zg‘atish m um kinligini tushuntiradi. 
B unday hollarda xatoliklarni tu zatish , o ‘zgartirish va q o ‘shim chalar 
kiritish  m asalasi sud  to m o n id a n   d a ’vo arizasi  bilan birga hal etiladi.
U sh b u   tu rd a g i  ish larn i  su d d a   k o ‘rishga  ta y y o rlash d a   sudya 
F u q aro lik  protsessual  kodeksining  158— 16 0 -m o d d alarid a  n azard a 
tutilgan protsessual  harakatlarni am alga oshiradi va um um iy asoslarda
10 ‘zbekiston  Respublikasining Oila kodeksi.  Rasmiy nashr.  Т., 2008, 228-modda.
2 0 ‘zbekiston  Respublikasining  Oila  Kodeksiga  sharhlar.  Т .,  «Adolat»,  2000, 
408-bet.
3  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Oliy sudi  p lenum i  qarorlari to ‘plam i.  1 9 9 6 -2 0 0 1 - 
yillar.  1  jild.  Т .,  « 0 ‘qituvchi»,  2007,  20-bet.
4  0 ‘zbekiston  Respublikasi  V azirlar  M ahkam asining  1999-yil  12-apreldagi 
171-sonli  qarori  bilan  tasdiqlangan  «F uqarolik  holati  dalolatn o m alarin i  qayd 
etish  qoidalari».  Т .,  «Adolat»,  1997,  42-bet.
231

---

k o ‘rib  chiqiladi.  S u d d a,  alb a tta ,  F H D Y   o rg an in in g   vakili  ishtirok 
etishi  talab etiladi.
F u q aro lik   h o lati  a k tlarin i  qayd  etish  daftaridagi  n o to lg ‘riliklar 
k o ‘rsatilgan  su d n in g   hal  qiluv  q a ro ri  fu q aro lik   h o lati  a k tla rin i 
qayd etish organlarining b u n d a y  yozuvlarga tuzatish  kiritishi  u ch u n  
asos  b o ‘ladi  (F P K n in g   2 7 5 -m oddasi).
24.6.  Prokurorning  huquqiy  hujjatni  g‘ayriqonuniy  deb 
topish  haqidagi  arizasi  bo‘yicha  ishlar
0 ‘zbekiston  Respublikasining «P ro k u ratu ra to ‘g‘risida»gi  (yangi 
tah riri)  Q o n u n i  2 -m o d d asig a  m uvofiq,  0 ‘zbekiston  R espublikasi 
p ro k u ra tu ra   o rg an la rin in g   asosiy  vazifalari  q o n u n   ustuvorligini 
t a ’m in la sh ,  q o n u n iy lik n i  m u sta h k a m la sh ,  fu q a ro la rn in g   h u q u q  
ham d a erkinliklarini, jam iy at va davlatning q o n u n  bilan q o ‘riqlana- 
d igan  m a n fa a tla rin i,  0 ‘zb ekiston  R espublikasi  K o nstitutsiyaviy 
tu z u m in i  h im o y a   q ilish ,  h u q u q b u z a rlik la rn in g   o ld in i  o lish   va 
profilaktika  qilishdan  ib o ra td ir1.
0 ‘zbekiston  R espublikasining  2001-yil  29-avgustdagi  « P ro k u ­
ratu ra t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n ig a k o ‘ra,  p ro k u ra tu ra  organlari  faoliya- 
tin in g   asosiy  y o ‘n a lis h la rid a n   biri  su d la rd a   fu q a ro lik   ish la rin i 
ko ‘rishda ishtirok etish, q o n u nlarga zid b o ‘lgan sud  hujjatlariga p ro ­
test  keltirish  hisoblanadi  (4 -m o d d a ).
D em ak ,  p ro k u ro r  su d lard a  fu q aro lar va  tash k ilo tla rn in g   b u z il­
gan  huquqlari va q o n u n  bilan q o ‘riqlanadigan  m anfaatlarini  him oya 
qilish  h a m d a   davlat  organlari  va  m a n sa b d o r  shaxslar  to m o n id a n  
chiqarilgan hujjatlam ing qonuniyligini tekshirish  m aqsadida ishtirok 
etadilar.  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik protsessual kodeksining 
276-m oddasiga binoan, p rokuror q o n u n  hujjatlarida nazarda tutilgan 
asoslarga  k o ‘ra,  huq u q iy   hujjatni  g ‘ay riq o n u n iy   d e b   to p ish   haqida 
ariza bilan sudga m urojaat qilishga haqli.
P r o k u ro r n in g   h u q u q iy   h u jja tn i  g ‘a y r iq o n u n iy   d e b   to p is h  
to ‘g ‘risida sudga ariza berishi u c h u n   0 ‘zb ekiston  R espublikasining 
« P ro k u ra tu ra   to ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i  38-m o d d asig a  k o ‘ra,  quyidagi 
asoslar  m avjud  b o ‘lishi  kerak:
1) 
p ro k u ro rn in g   q o n u n g a   zid  b o ‘lgan  h u jjatn i  qabul  qilgan 
organga  yoki  yuqori  tu ru v ch i  organga  pro test  keltirishi;
1 O 'zbekiston  Respublikasining «Prokuratura to ‘g‘risida»gi  Q onuni.  O lzbekiston 
Respublikasi  Oliy  M ajlisi  A xborotnom asi,  2001,  №   9 — 10,  168-m odda.
2 3 2

---

2) 
p ro testn i  sh u   hujuatni  qabul  qilgan  org an   (m a n sa b d o r shaxs) 
yoki  y u q o ri  tu ru v c h i  o rg an   (m a n s a b d o r  shaxs)  to m o n id a n   rad 
etilishi,  sh u n in g d e k ,  p ro te st  q o n u n d a   belgilangan  m u d d at  ichida 
ko ‘rib chiqilm asligi.
D em ak ,  yuqoridagi  asoslar  m avjud  boMgan  ta q d ird a ,  p ro k u ro r 
a n a   shu  hujjatni  g ‘ay riq o n u n iy   deb  e ’tiro f etish  to ‘g ‘risidagi  ariza 
bilan  sudga  m u ro jaat  etishga  haqli.  A gar  p ro k u ro r  huijatni  g ‘ayri- 
qon u n iy  deb topish to ‘g brisida bevosita sudga ariza bersa, sud arizani 
qabul qilm aydi.  C h unki,  0 ‘zbekiston  Respublikasining «Prokuratura 
t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n i  38-m o d d asi  tala b la rid a n   kelib  c h iq ib   ayta- 
digan  b o ‘lsak,  p ro k u ro rn in g   huq u q iy   hujjatni  g ‘ay riq o n u n iy   deb 
to p ish   t o ‘g ‘risidagi  arizasi  b o ‘y icha  ishlar  t o ‘g ‘ridan  to ‘g ‘ri  sudga 
taallu q li  em as.  S h u n in g   u c h u n   ushbu  ishlarda  shartli  taalluqlilik 
qoidalari q o ‘llaniladi.
Y a ’n i,  dastlab  p ro k u ro r  h u q u q iy   hujjatni  qabul  qilgan  organga 
protest keltiradi.  Protest kelib tushgan vaqtdan boshlab, shu hujjatni 
qabul  qilgan  org an   (m a n sa b d o r  shaxs)  yoki  yuqori  tu ru v ch i  organ 
(m a n s a b d o r  shaxs)  to m o n id a n   o ‘n  k u nlik  m u d d a td a n   k e c h ik ­
tirm a y   k o ‘rib  chiqilishi  shart.  U sh b u   m u d d a t  z a ru r  h o llarda  p ro ­
k u ro r  to m o n id a n   qisqartirilishi  m u m k in .  P ro testni  k o ‘rib  chiqish 
natijalari  t o ‘g ‘risida  u ch   kunlik  m u d d at  ichida  p ro k u ro rg a  yozm a 
ravishda m a ’lum  qilinadi.
Sudga  ariza  pro test  rad  etilganligi  to ‘g ‘risidagi  xabar  olingan 
p a y td a n   b o sh lab   yoki  p ro te stn i  k o ‘rib  ch iq ish   u c h u n   q o n u n d a  
b elg ilan g an   m u d d a t  o ‘tg a n id a n   keyin  b ir  oylik  m u d d a t  ich id a 
berilishi  m u m k in .  P ro k u ro r to m o n id a n  sudga ariza berilishi  protest 
keltirilgan  h u jjatn in g  am al  qilishini  ariza  sud d a  k o ‘rib  chiqilgunga 
q a d a r  to ‘x tatib   q o ‘yadi.
P ro k u ro r  sudga  ariza  berganlik  u c h u n   davlat  boji  t o ‘lam aydi. 
U s h b u   a riz a   fu q a ro lik   p ro ts e s su a l  q o n u n c h ilig ig a   k o ‘ra,  sud 
to m o n id a n  yigirm a kun  ichida p ro k u ro r ishtirokida va p rotestni rad 
etish  to ‘g ‘risida  q a ro r  qabul  qilgan  yoxud  p ro testn i  k o ‘rib  c h iq - 
m ag a n   o rg a n n in g   ra h b a ri  yoki  u n in g   vakili  ish tiro k id a   k o ‘rib 
ch iq ad i.
Sud  m ajlisiga  organ  rahbari  yoki  u n ing vakili  uzrsiz  sabablarga 
k o ‘ra  kelm aganligi  p ro k u ro rn in g   arizasini  k o ‘rib  ch iqish  u ch u n  
t o ‘sqinlik  q ilm aydi,  biro q ,  sud  b u   shaxsning  kelishini  sh art  deb 
to p ish i  m um kin.
S ud  p ro k u ro rn in g   arizasi  asosli  ek an lig in i  a n iq la sa,  arizan i 
qanoatlantirish  haqida hal qiluv qarori chiqaradi va huquqiy hujjatni
2 3 3

---

g ‘ay riq o n u n iy   deb  to p ad i.  A gar  sud  p ro te st  keltirilgan  hujjat  uni 
ch iq a rg an   org an n in g   vakolatlari  do irasid a  q o n u n g a   m uvofiq  qabul 
qilingan  d eb   to p sa,  u  arizani  q a n o a tla n tirish n i  rad  etish  h aq id a 
hal  qiluv  qaro ri  ch iq arad i.  P ro k u ro rn in g   h u q u q iy   hujjatni  g ‘ayri- 
qonuniy deb topish  haqidagi  arizasi  b o ‘yicha sud  chiqargan  hal  qiluv 
qarori  protestni  rad etish to ‘g‘risida q aro r qabul qilgan yoki  protestni 
ko‘rm agan  organ  rahbariga  yuboriladi  (F P K n in g   278-m oddasi).