M. M. Mamadazimov A. M. Tillaboyev Sh. E. Nurmamatov

4-§. Vaqtni o‘lchash.

1. 
   Yulduz vaqti
   

Yulduz vaqti deb, bahorgi tengkunlik nuqtasi ϒ ning yuqori kulminatsiyasidan o‘tib, osmonning ma’lum bir nuqtasiga borguncha ketgan va yulduz sutkalarida ifodalangan vaqtga aytiladi. Yulduz sutkasi deb bahorgi tengkunlik nuqtasining ikki marta ketma-ket yuqori (yoki pastki) kulminatsiyadan o‘tishi uchun zarur bo‘lgan vaqt oralig‘iga aytiladi. Boshqacha aytganda, yulduz vaqti bahorgi tengkunlik nuqtasining yulduz sutkasi birliklarida ifodalangan soat burchagiga teng bo‘ladi, ya’ni

11-Rasm.

S= t_ϒ
Yulduz vaqti ixtiyoriy M yulduzning t soat burchagi va α to‘g‘ri chiqishining yig‘indisidan iborat bo‘ladi.(rasm).
S= t_ϒ = α + t
Agar ixtiyoriy yulduz (u orqali yulduz vaqti topilayotgan bo‘lsa) yuqori kulminatsiyada bo‘lsa, u holda yulduz vaqti
S = α
bo‘ladi, chunki t= 0^h 0^m 0^s .
21- mart kuni Quyosh markazi bahorgi tengkunlik nuqtasi bilan ustma-ust tushganligi tufayli taxminan u bilan bir vaqtda kulminatsiyada bo‘ladi. Yilning ixtiyoriy boshqa kunida tush paytida yulduz vaqtini topish uchun 3^m 56^s ni 21- martdan to shu kungacha o‘tgan kunlar soniga ko‘paytiriladi.
b. Haqiqiy va o‘rtacha quyosh vaqti. Vaqt tenglamasi.
Haqiqiy Quyosh vaqti deb, Quyosh markazining pastki kulminatsiyadan o‘tib, osmonning ma’lum bir nuqtasiga borguncha ketgan va haqiqiy Quyosh sutkalarida ifodalangan vaqtga aytiladi. Haqiqiy Quyosh sutkalari deb, Quyosh markazining ikki marta ketma-ket yuqori (yoki pastki)kulminatsiyasidan o‘tishi uchun zarur bo‘lgan vaqt oralig‘iga aytiladi. Haqiqiy quyosh sutkalari deb, Quyosh markazining ikki marta ketma-ket yuqori (yoki pastki) kulminatsiyasidan o‘tishi uchun zarur bo‘lgan vaqt oralig‘iga aytiladi.
Haqiqiy quyosh vaqti Quyosh markazining soat burchagi orqali quyidagicha ifodalanadi:


12-rasm.
Biroq haqiqiy Quyoshning ekliptika bo‘ylab ko‘rinma harakati bir tekis bo‘lmaganligi (Yer Quyosh atrofida notekis harakatlanganligi natijasida) va ekliptikaning Quyosh sutkalik ko‘rinma harakati tekisligiga og‘maligi (osmon ekvatorining ekliptikaga og‘maligidan) tufayli haqiqiy quyosh sutkasining uzunligi yilning turli fasllarida turlicha bo‘ladi. Shu sababli haqiqiy quyosh vaqtidan amalda foydalanib bo‘lmaydi.