M lafasov, X. S. Jumaniyozov, G. K. Masharipova, E. Xoliqov, E. M. Mallaeva diniy ekstremizm, missionerlik

4. 
«Al-Qoida» 
(«Asos»). 
Usoma 
bin 
Loden 
rahbarligida 
A fg‘onistonda  sovet  armiyasiga  qarshi  urushda  ishtirok  etish  uchun 
ko‘ngillilami  yollash  va  ulami  qurol-aslaha bilan ta’minlash maqsadida, 
Pokiston  hududida  «Maktab  al-xidmat»  byurosi  tashkil  etiladi.  Ushbu 
maktab  «Al-Qoida»  tashkilotining  paydo  bolishiga  asos  bo‘ldi. 
Tashkilotning  dastlabki  tuzilmalari  1992-yilda Xartum  (Sudan)  da  qayta 
shakllantirildi.  «Al-Qoida»  g ‘oyaviy  jihatdan  Muhammad  ibn  Abdul- 
Vahhob  va  Sayid  Qutblaming  asarlarida  bayon  etilgan  tamoyillarga 
asoslangan 
b o iib , 
amalda 
musulmon 
davlatlaridagi 
dunyoviy 
hukumatlami  ag‘darib  tashlash  va  shariatga  asoslangan  islomiy  davlat
63

---

qurishdek  asosiy  maqsadni  ko ‘zlaydi.  Yaqin  Sharqdagi  Arab-Isroil 
muammosini  musulmonlar va kofirlar orasidagi  dinlararo kurash  sifatida 
ta’riflash,  AQSh  boshchiligidagi  koalitsion  kuchlaming  Iroqqa  kirishini 
salb  yurishi  deb  baholash  ham  tashkilotning  g ‘oyaviy  qarashlarini 
ifodalaydi. 
«Al-Qoida»  boshqa  diniy  ekstremistik  tashkilotlar  kabi 
qat’iy ierarxiya asosida tuzilgan bo‘lib, unga Oliy Kengash («Majlis ash- 
shura»)  rahbarlik  qiladi.  Manbalarda  «Al-Qoida»  ning  harbiy  lagerlari 
2001-yilga  qadar  Afg'oniston,  Pokiston,  Somali,  Sudan,  Yaman, 
Bangladesh  kabi  qator  davlatlaming  tog‘Ii  hududlarida,  shuningdek,, 
Checheniston,  hatto,  bittasi  AQSh  ning  Florida  shtatida  faoliyat 
ko‘rsatgani qayd etiladi.
«Al-Qoida»  ning  dastlabki  faol  harakati  1992-yilda  kuzatilgan 
bo‘lib,  tashkilot  jangarilari  Somalidagi  beqarorliklaming  oldini  olish 
uchun kiritilgan BMT  tinchlikparvar kuchlari  tarkibidagi  AQSh  ning  18 
ta harbiy  xizmatchisini  o ‘ldirishdi.  1996-yilga  kelib  Sudanning  tazyiqqa 
olinishi 
natijasida 
«Al-Qoida»ning 
asosiy 
jangovar 
kuchlari 
A fg‘onistonga  olib  o ‘tildi.  Aynan  shu  yerda  1998  yilning  fevralida «А1- 
Qoida»ning  yetakchiligida  «al-Jamoa  al-Islomiyya»,  «al-Jihod»  (Misr), 
«Jamaati  ulame  Pokiston»,  «Kashmir  qo‘zg‘olonchilik  harakati» 
(Hindiston),  «Jihod»  (Bangladesh)  va  «Tolibon»  harakati  vakillari 
«Yahudiy  va  salbchilarga  qarshi  xalqaro  islom  fronti»  uyushmasi 
tuzilganini  e ’lon  qilishdi.  Uyushma  nomidan  Usoma  Bin  Loden  AQSh 
boshchiligidagi G ‘arb dunyosiga jihod e’lon qildi.
Shundan  so‘ng  jahonning  turli  nuqtalarida  qator  og‘ir  oqibatlarni 
keltirib  chiqaruvchi  terroristik  harakatlarni  amalga  oshirishdi.  Umuman 
olganda  «Al-Qoida»  guruhi  jangarilari  Afg'oniston  (1992-yildan), 
Somali  (1992-1993  y.y.),  Bosniya  va  Gertsegovina  (1992-1995-y.y.) 
Kashmir (1993 -yildan),  Shimoliy Kavkaz (1995-yildan), Markaziy Osiyo 
(1999-yildan),  Iroq  (2003-yildan)  hududlarida  qurolli  to‘qnashuv  va 
terrorchilik  harakatlarini  amalga  oshirishda  faol  ishtirok  etib  kelmoqda. 
2001-yil  11  sentyabr  voqealaridan  so‘ng  Afg‘onistonga  nisbatan  keng 
ko‘lamli  aksilterror  harakati  o ‘tkazildi.  «Al-Qoida»  jiddiy  zarar  ko‘rdi. 
Lekin uning  faoliyati butunlay  to‘xtab  qolmadi.  Tashkilot o ‘z  faoliyatini 
yangi sharoitlarga moslashtirishga intilmoqda.
Tahlillar  shuni  ko‘rsatmoqdaki,  diniy-ekstremistik  tashkilotlar 
rasmiy  ochiq  ish  olib  boruvchi  siyosiy  hamda  xufya  harakat  qiluvchi
64

---

guruhlar orqali  faoliyat  yuritishga  urinmoqda.  0 ‘z safini ko‘proq yoshlar 
va  ayollar  hisobiga  ko‘paytirmoqda.  Diniy-ekstremistik  tashkilotlar  o ‘z 
faoliyatlarini  uyg‘unlashtirish  va  yaxlit  tizimga  keltirishga  harakat 
qilmoqda.  Ulaming  qo'poruvchilik  xatti-harakatlarlari  mamlakatlaming 
ijtimoiy-iqtisodiy  va  m a’naviy  rivojiga  salbiy  ta’sir  qilmoqda. 
Jamiyatdagi m a’naviy-ruhiy muhitning buzilishiga sabab boim oqda.