6)
ф аркд аш даври -
6
ёш д ан - 11 ёш гача; 7) ж инснй етилиш ва успиринлик даври
- i 2 ёш дан -18 ёш гача.
Р у с п с и х о л о ги я с и д а ги ёш д а в р л а р и ни табакд лаш м у ам м о сн дастдаб
Л.С.Виготский, П .П ,Блонский, Б.Г.А наньев сингари йирик п си хологларн и н г
асарларида
у з
аксим и топа
бош лаган.
К ейинчалих бу
муаммо
билак
ш утулланувчилар сафи ортиб борди, шу боис ёш даврлариии тасниф лаш
м уам м оси узи н и н г келиб чикиш и, илмий манбаи, ривож ланиш ж араёнларига
ёндаш илиш и нуктаи назаридан бир-биридан кескин фарк килади. Х озирги вактда
ёш даврлариии табакд лаш ю засидан м улохаза юрнггишда оли м л ар н и н г илм ий
караш ларини м уайян гурухдарга аж ратиш ва у ларн и н г м охиятини очиш
максадга м увофикдир.
Л .С .В иготский психологларнинг ёш даврлариии табакалаш н азар и ял ар и н и
тан ки д и й
тахлил
ки ли б , м уайян ривож ланидани вуж удга келтирувчи рухий
янгиланиш ларга таяниб, ёщ даврлариии куйидаги боскичларга аж ратади;
1.Чакалоклик даври инкирози.
2.Гудаклик даври - 2 ойликдан 1 ёш гача. Бир ёш даги иикироз.
3.Илк болалик даври - 1 ёш дан 3 ёш гача - 3 ёш даги инкироз.
4.М актабгача давр - 3 ёш дан 7 ёш гача - 7 ёш даги инкироз.
З.М актаб ёш к даври - 8 ёш дан 12 ёш гача - !3 ёш даги инкироз.
6. П убертат (ж инсий етилиш ) д а в р и - 14 ёш дан 18 ёш гача, 17
ёш даги инкироз.
Л.С.Виготский узининг ёш даврлариии табакалаш назариясини илмий асослаб,
таърифлаб бера олган. Олим энг мух.им психик янгиланишлар хакида илмий ва
амалий ахамиятга молик мулохазалар б и лд и рган . Бирок, бу м улохазаларда акч а
мунозарали, бахсли уринлар хам мавжуд, Умуман Л.С.Виготскийнинг ёш
даврлариии табакалаш назарияси илмий-тарихий ахам иятга эга, унинг
ривожланишни амалга оширувчи инкдрозлар тугрисндаги мулохазали ва олга сурган
28
гоялари хозирги к\ ннинг талабларига мосдир.
Д.Б.Элькониннинг таснифи етакчи фаолият (А.Н.Леонтьев) назариясига, хар кайси
ривожланнш палласнда бирор фаолиятнинг устунлик килиши мумкинлигига
асосланади. Етакчи фаолиятнинг инсон шахе сифатида камол топишидаги роли,
назариянинг асосий
м о х и я т и н и
ташкил
к и л а д и .
Д.Б.Эльконин ёш даврларини куйидаги боскичларга ажратишни лозим топали:
1-Гудаклик даври - тугилгандан 1 ёшгача - етакчи фаолият - бевосита эмоционал
мулокот.
2 .Илк болалик даври - 1
ёшдан 3 ёш гача - етакчи фаолият - предметлар билан
нозик харакатлар килиш;
3.Макгабгача давр - 3 ёшдан 7 ёшгача - ролли уйинлар,
4.Кичик мактаб ёши даври - 7 ёшдан 10 ёшгача - укиш;
5. Кичик усмирлик даври - 1 0 ёшдан !5 ёшгача - шахснинг интим (дилкаш, самимий)
мулокот;
6. Катта усмирлик ёки илк успиринлик дзври - !6 ёшдан 17 ёшгача;
-етакчи
фаолият - укиш, касб танлаш даври.
Д.Б.Эльконин таснифини купчилик психологлар том онидан эътироф этилса-да,
бирок, унинг бирмунча мунозарали томоилари мавжуд. Умуман Д.Б.Элькониннинг
мазкур назарияси психология фанида, айникса ёш даврлари психологиясида мухим
Урин тутади.
Б олал ар п си хологи яси ф анининг йирик. нам охндаси А.А.Люблинская инсон
камолотини ёш даврларга ажратишда фаолият нуктаи назаридан ёндаш иб, куйидаги
д аврларни атроф лича ифодалайди:
1.Чакалоклик даври - тугилгандан оир ойликкача;
2.Кнчик мактабгача давр - ! ойликдап 1 ёшгача;
3.Макгабгача тарбиядан аввалги давр -1 ёшдан 3 ёшгача;
4.Мактабгача тарбия даври - 3 ёшдан 7 ёшгача;
5.Кичик мактаб ёши даври - 7 ёшдан ! !, 12 ёшгача;
6 У рта мактаб ёши даври (успирин) - 13 ёшдан 15 ёшгача;
7.Катта мактаб ёши даври-15 ёшдан 18 ёшгача.
Педагогик
психологиянинг
таникди
намояндасн
В.А.Крутецкий
инсоннинг
онтогенетик камолотини куйидаги боскичлардан иборатлигини таъкидлайди:
1.Чакалоклик (тугилгандан 10 кунликкача);
2.Гудаклик (10 кунликдан 1 ёшгача);
3.Илк болалик (1 ёшдан 3 ёшгача);
4. Богчагача давр (3 ёшдан 5 ёшгача);
5-Богча ёши (5 ёшдан 7 ёшгача);
6.Кичик мактаб ёши (7 ёшдан 11 ёшгача);
7.Усмирлик (1 1 ёшдан 15 ёшгача);
8.Илк успиринлик ёки катта мактаб ёши (15 ёшдан 18 ёшгача).
Юкорилаги хар иккала тасниф пухталигидан, уларга кандай
нуктаи пазардан ёндашилганлигидан катьий назар инсон камолотини тула ифодалаб
беришга ожизлик килади.
Мазкур назариялар инсоннинг шахе сифатида ш аклланиши боскичлари хакида
29
Do'stlaringiz bilan baham: |