М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

A + у
n = —
-
(10.18)
P oydevorlar oralaridagi b o 'sh liq bilan birga um um iy maydoni:
F U = I F 0 ,
(10.19)
bunda: 
I
- poydevor tag yuzasining uzunligi;
F0
- poydevom ing tag yuzasi.
Hisoblab topilgan poydevor tag yuzasining poydevor joylashgan haqiqiy 
yuzaga nisbati:
k = 4 ~
(Ю.20)
r M
Q urilishda foydalanadigan hujjatlar (Q M Q 2.02.01-98)da berilishiga k o ’ra 
koeffitsiyent 
к
ning m iqdori lO .lv a 10.2 -jadvallarda keltirilgan 
k:
va 
k2
lam ing 
m iqdoridan oshib ketm asligi kerak. A gar 
к
k o 'rsatilg an m iqdorlardan oshib ketsa, u 
vaqtda 
kt
yoki 
k2
ning kichik qiym ati hisobga kiritilib, qaytadan poydevor 
joylashadigan yuza izlanadi.
Bu yuza quyidagicha topiladi:
Fu = T
(10.21)
к
U nga mos keladigan poydevorlarning soni:
n = ! f -
(10.22)
va ular orasidagi m asofa:
A
-
n ■
 A
y = -------------
(10.23)
n - у
148

---

Poydevorlarning orasidagi eng kagta masofa va unga mos 
keladigan koeffitsiyent 
к/ ning qiymati
10.1-jadval
Tasmasimon 
poydevomi 
hisoblab to­
pilgan eni
Bir qatorga 
tizilgan 
poydevomi 
eni
Poydevor­
lar orasi­
dagi eng 
katta ma­
sofa
Tasmasimon 
poydevomi 
hisoblab to­
pilgan eni
Bir qatorga 
tizilgan 
poydevomi 
eni
Poydevor­
lar orasi­
dagi eng 
katta ma­
sofa
^’i
B,m
B'.m
y,m
B ,m
B',m
y,m
0,9
1,4
0,90
1,07
1,7
2,0
0,55
1,18
1,0
1,4
0,75
1,09
1,8
2,0
0,40
1,17
1,1
1,4
0,55
1,11
1,9
2,0
0,20
1,09
1,2
1,4
0,35
1,11
2,0
2,4
0,65
1,23
1,3
1,4
1,15
1,07
2,2
2,4
0,30
1,13
1,4
1.6
0,40
1,12
2,3
2,4
0,20
1,10
1,5
1,6
0,25
1,11
2,5
2,8
0,40
1,17
1,6
2,0
0,70
1,20
2,7
2,8
0,20
1,12
10.2-jadval
ZatTalari b o g ’langan gruntlar uchun b n i n g m iqdori______
Gruntning nomi
k,
Yumshoq holatdagi loyli qum
1,20
Yumshoq holatdagi qumli loy
1,15
Yumshoq holatdagi loy
1,10
10.8. P o y d e v o m i z a m in in in g e n g y u q o ri zo‘riq ish h o latid ag i 
d e fo rm a ts iy a b o 'y ic h a h iso b lash
Inshoot zaminining eng yuqori zo'riqish holati deb 
shunday holatga 
aytiladiki, u yuzaga kelganda zamin yuk ko'tarish qobiliyatini yo'qotadi, yoki 
keragidan 
ortiq miqdordagi deformatsiya yuz berishi bois o'z vazifasini bajara 
olmay qoladi.
Zaminning yuqori zo'riqish holati hamma vaqt inshootni ham yuqori 
zo'riqishini yuzaga keltiradi.
K o’plab o ’tkazilgan tajribalar va kuzatuvlaming natijasi har qanday inshoot 
zaminida ikki turdagi yuqori zo'riqish holati yuz berishi mumkinligini ko’rsatdi:
1) birinchi holatda inshoot uchun yo'l qo'yib bo'lmaydigan darajadagi cho'kish 
yuzaga keladi;
2) ikkinchi holatda esa zamin yuk ko'tarish qobiliyatini butunlay yo'qotadi.
Yuqoridagi holatlami nazarda tutib inshoot zaminini yuqori miqdorli
deformatsiyaga
1 4 9

---

nisbatan hisoblash uchun unda 
yuzaga keluvchi deformatsiyaning 
miqdori 
Si, 
mazkur toifali inshoot uchun ruhsat etilgan 
yuqori deformatsiya miqdoridan 
Sv 
kichik bo'lishi asos qilib olingan, yani:
Sh>Sy
(10.24)
Zaminning yuqori deformatsiyasi (Sv) ning miqdori turli inshootlar ustida uzoq 
yillar olib borilgan kuzatuvlar natijasi asosida belgilanib me’yoriy xujjatlarda (QMQ) 
va b.) keltirilgan. 
Inshoot deformatsiyasining hisobiy qiymati 
(S/,) esa har bir 
alohida holat uchun gruntlar mexanikasining usullari yordamida aniqlanadi.
So'nggi yillarda olib borilgan kuzatuvlar o’rtach balandlikdagi inshootlar (4-6 
qavatli) poydevorining o ’lchamlarini zaminga uzatiluvchi bosimning me’yoriy 
qiymati asosida aniqlash yahshi natija berishini ko’rsatdi. Bunday usulda aniqlangan 
poydevorning o'lchamlari, zamin cho'kishini va cho'kishlar orasidagi farqni 
mazkur toifadagi 
inshoot uchun belgilangan miqdordan ortib ketmasligini 
ta’minlaydi. Bu esa, o’z navbatida, mazkur 
inshootlar o'rta yoki kamroq 
siqiluvchan tekis qatlamli gruntlarda barpo etilganda ulaming cho'kishi 
aniqlanmasa ham bo'lishi haqida dalolat beradi